1
00:00:00,067 --> 00:00:07,732
YD: Ja, ja, ja, ja, ja, ja, ja.

2
00:00:07,733 --> 00:00:13,332
IV: Ja, Sie sind in Belgien aufgewachsen, wahrscheinlich, als Kind.

3
00:00:13,333 --> 00:00:22,832
Wie sind Sie überhaupt so mit dem Thema Geschichte des Nationalsozialismus, "concentratiekamps", aber auch der eigenen familiären Geschichte überhaupt, wann haben Sie das erfahren?

4
00:00:22,833 --> 00:00:24,832
Wie sind Sie damit in Berührung gekommen?

5
00:00:24,833 --> 00:00:31,499
YD: Wanneer ik klein was, een jaar of 12, 12-13-14 jaar, had ik gezien dat mijn pa een nummer had {wijst op zijn onderarm}.

6
00:00:31,500 --> 00:00:36,432
En ik had gevraagd aan mijn moeder, hoe komt dat dat mijn pa een nummer op zijn arm heeft?

7
00:00:36,433 --> 00:00:40,099
En dan had mijn moeder gezegd, je moet je pa daarover gerust laten.

8
00:00:40,100 --> 00:00:46,899
Euh, je moet daar niks over vertellen, want uw pa is op een plaats geweest, waar er heel veel mensen heel veel pijn werd gedaan.

9
00:00:46,900 --> 00:00:51,732
En als je dat vraagt aan hem, dan moet hij daar weer aan denken en dan, ja, dan slaapt hij niet meer.

10
00:00:51,733 --> 00:00:53,732
Dus laat uw papa daar maar mee gerust.

11
00:00:53,733 --> 00:00:57,599
Als je oud genoeg wordt, dan gaat uw vader dat wel vertellen.

12
00:00:57,600 --> 00:01:03,232
Maar in tussentijd had ze eigenlijk meer dingen wakker gemaakt bij mij dan dat ze eigenlijk had willen dicht doen.

13
00:01:03,233 --> 00:01:08,666
Dus ik was nieuwsgierig, ik wilde weten hoe het kwam dat mensen met een nummer op hun, op hun arm zaten.

14
00:01:08,667 --> 00:01:10,332
En dan ben ik gaan zoeken.

15
00:01:10,333 --> 00:01:12,766
Dan ben ik gaan zoeken in de, in de geschiedenis.

16
00:01:12,767 --> 00:01:20,266
Want ik wist al, in tussentijd, uit gesprekken, euh, van euh, mijn vader en zijn vrienden dat ze ergens in een concentratiekamp gezeten hadden.

17
00:01:20,267 --> 00:01:23,832
En dat ze ergens, euh, in Flossenbürg en al... Dat was, dat waren zaken...

18
00:01:23,833 --> 00:01:30,966
En Auschwitz en, en Buchenwald, dat waren namen die ik al kende, maar ik kon daar geen vulling aan geven.

19
00:01:30,967 --> 00:01:32,566
En dus, ik ben dus gaan zoeken.

20
00:01:32,567 --> 00:01:41,732
Ik ben dus zelf gaan zoeken. Ik heb dus boeken gaan zoeken, euh, gelezen in die boeken, euh, gaan.., alle soorten informatie geprobeerd van op te pikken.

21
00:01:41,733 --> 00:01:53,232
En vooral veel geluisterd, telkenmale als ze met Julien, met euh.., Armand Verstraete, euh met nog een aantal kompanen samen zaten, dan zat ik daarbij.

22
00:01:53,233 --> 00:01:55,899
Om de hoek, of ertussen.

23
00:01:55,900 --> 00:01:59,032
Luisteren. Gewoon te luisteren wat die mensen vertellen.

24
00:01:59,033 --> 00:02:03,399
En iemand had zijn... Zo heb ik heel veel verhalen kunnen eigenlijk opslaan.

25
00:02:03,400 --> 00:02:08,466
En dan ben ik, ja via internet later, ben ik daar verder gaan zoeken en gaan doen.

26
00:02:08,467 --> 00:02:11,932
Dus dat is eigenlijk mijn, mijn stukje geschiedenis.

27
00:02:11,933 --> 00:02:22,599
Euh, ook de doodsprentjes, euh, het feit dat, dat er plotseling brieven naar boven kwamen van mijn pa die dus eigenlijk van hieruit geschreven heeft naar huis.

28
00:02:22,600 --> 00:02:29,032
Dat mijn grootmoeder bewaard heeft. Allemaal zo dingen confronteerden mij met de geschiedenis van mijn familie.

29
00:02:29,033 --> 00:02:34,966
Ook andere mensen vroegen mij soms van, "ja, en uw pa, denkt hij soms nog eens aan zijn twee broers?

30
00:02:34,967 --> 00:02:39,499
Ja? Of hoe was dat weer met, met zijn twee broers? Die zijn dood zeker in Flossenbürg?"

31
00:02:39,500 --> 00:02:48,799
En dan moest ik, ja, ja, ja. Dus, KZ Flossenbürg, concentratiekamp, dat is iets dat mij, ja, gaandeweg eigenlijk altijd euh, allez,

32
00:02:48,800 --> 00:02:51,999
heeft altijd door de geschiedenis gewandeld van mijn familie.

33
00:02:52,000 --> 00:02:56,599
Maar ik woon ook op een plaats waar de eerste wereldoorlog heel veel huis heeft gehouden.

34
00:02:56,600 --> 00:03:06,332
Dus de Eerste Wereldoorlog met heel veel euh, euh, euh, Friedhofen, dus met heel veel kerkhoven, die zit daar ook tussen.

35
00:03:06,333 --> 00:03:11,132
Dus eigenlijk, ik ben een beetje opgegroeid tussen het leed van de oorlog.

36
00:03:11,133 --> 00:03:19,199
En.., met de geschiedenis van mijn vader daartussen dan is dat euh, ja, heeft dat voor mij, ja, heel veel zaken losgemaakt, ja.

37
00:03:19,200 --> 00:03:24,999
IV: Wann haben Sie denn das erste Mal dann gefr.., wieder sich getraut, zu fragen. Sie haben gesagt, Sie haben immer gehört...

38
00:03:25,000 --> 00:03:26,632
YD: {zucht} Ja.

39
00:03:26,633 --> 00:03:30,066
IV: Aber.., und immer so, sozusagen nur für sich.

40
00:03:30,067 --> 00:03:33,499
Und wann kam das dann mal zu einer Kommunikation darüber?

41
00:03:33,500 --> 00:03:41,132
YD: Euhm, de erste Mal euh,  hat mein Vater mir selbst gesagt, ich bin sehr schwer krank gewesen, ja.

42
00:03:41,133 --> 00:03:48,632
En ik ga met jou nu naar een plaats terug, euh, waar ik eigenlijk het een en ander moet tonen aan u.

43
00:03:48,633 --> 00:03:55,099
Ik euh.., ik moet dat tonen, want stel dat ik sterf, ik wil u alles vertellen over wat ik daar heb meegemaakt.

44
00:03:55,100 --> 00:03:59,266
Euh, ik was dan, goh, een paar jaar getrouwd.

45
00:03:59,267 --> 00:04:08,632
Dat moet in 1995 geweest zijn en euh.., of in 1994, zijn we naar hier gekomen voor de eerste maal.

46
00:04:08,633 --> 00:04:13,299
En hier heeft hij mij, ik had iemand mee, maar dat was precies mijn vader niet.

47
00:04:13,300 --> 00:04:19,232
Dus ik had iemand, ja, in, in de, in de, in de wagen was dat, ja, hij was, hij, hij sliep.

48
00:04:19,233 --> 00:04:23,499
Hij... Ja, hij was met andere dingen bezig. Ik zag dat.

49
00:04:23,500 --> 00:04:28,832
Het was mijn pa niet. Ik kom hier toe en hij stapt uit.

50
00:04:28,833 --> 00:04:31,699
Kom maar mee, zegt hij. Ik had mijn twee dochters mee.

51
00:04:31,700 --> 00:04:34,966
Euh, mijn vrouw was mee, mijn vrouw was euh, mijn moeder was mee.

52
00:04:34,967 --> 00:04:38,199
Maar ik en mijn vader alleen. En de rest een beetje achter.

53
00:04:38,200 --> 00:04:43,632
En dan is hij beginnen vertellen. Hier stond die barak, dat was barak 13, hier is Daniël dood.

54
00:04:43,633 --> 00:04:51,499
Euh, daar is dat, daar is dat. En hij begon dus alles te vertellen en terwijl hij aan het vertellen was, kon ik precies zien wat er daar allemaal stond.

55
00:04:51,500 --> 00:04:59,466
Hij sprak in beelden. Dus dat was zodanig van, als hij zei, hier was die barak, het was precies alsof die barak daar stond. Hij zag dat allemaal terug.

56
00:04:59,467 --> 00:05:02,866
En dan heeft hij een deel van zijn geschiedenis verteld.

57
00:05:02,867 --> 00:05:08,066
Hoe dat hij hiernaartoe gekomen is en hoe dat hij hier, hier alles, euh, ervaren heeft.

58
00:05:08,067 --> 00:05:13,399
Ik heb heel veel zaken genoteerd vanaf '95 op kattebelletjes.

59
00:05:13,400 --> 00:05:16,866
Kattebelletjes zijn kleine papiertjes. En alles verzameld.

60
00:05:16,867 --> 00:05:33,332
En dan heb ik uiteindelijk een paar jaar terug, euh twee jaar terug, heb ik uiteindelijk gevraagd aan mijn vader, euh, wil jij nu eigenlijk echt een keer helemaal uw vertelling vertellen van als je klein was tot nu.

61
00:05:33,333 --> 00:05:42,766
En euh, dan zijn wij bijna iedere zondag en zaterdag, dus ieder weekend zijn mijn vader en ik samen gekomen.

62
00:05:42,767 --> 00:05:46,232
Dat was een aperitief, maar het was een vertelaperitief.

63
00:05:46,233 --> 00:05:53,666
En dus telkenmale zijn wij dan zo... En ik heb telkenmale genoteerd, uitgeschreven, als alles uitgeschreven was, terug naar mijn vader.

64
00:05:53,667 --> 00:05:57,832
Gevraagd, vader, klopt het wat je allemaal verteld hebt? Heb ik het juist geformuleerd?

65
00:05:57,833 --> 00:06:00,632
Heb ik het juist gezegd? Juist, de juiste woorden?

66
00:06:00,633 --> 00:06:02,899
Is het niet te sterk? Is het niet te flauw?

67
00:06:02,900 --> 00:06:04,566
Euh, klopt het?

68
00:06:04,567 --> 00:06:12,999
Mijn vader heeft dat dan telkenmale met tranen in de ogen euh.., zitten huilen euh.., dat was voor hem een emotioneel.., ja, zware gebeurtenis.

69
00:06:13,000 --> 00:06:18,232
Heeft hij dan eigenlijk euh, euh al die zaken goedgekeurd en is het boek ontstaan.

70
00:06:18,233 --> 00:06:25,799
Dus het boek dat allemaal met anekdotes is, is dus helemaal geschreven, in ongeveer een 160 bladzijden,

71
00:06:25,800 --> 00:06:35,366
met het volledige verhaal van mijn pa, van als.., van 1926, zijn geboorte, tot 1945 als hij terug thuis kwam.

72
00:06:35,367 --> 00:06:41,332
En dus euh, dat heeft, ja, dat heeft heel veel tijd en heel veel zaken gekost, ja.

73
00:06:41,333 --> 00:06:49,099
IV: {hoest} Entschuldigung. Und als Sie hier das erste Mal..

74
00:06:49,100 --> 00:06:49,432
YD: Ja?

75
00:06:49,433 --> 00:06:53,399
IV: Als er Sie mitgenommen hat nach Flossenbürg, vorher hat er nie die Geschichte erzählt?

76
00:06:53,400 --> 00:07:03,866
YD: Nein, ich hatte sehr viel vernommen von anderen Leuten und wenn ich da zusammen war mit.. ja, ich bin natürlich in Deutsch, ja.. Entschuldigung {lacht}

77
00:07:03,867 --> 00:07:10,999
Euh...

78
00:07:11,000 --> 00:07:14,632
IV: Das rote Licht in der Brille spiegelt oder irgendwas?

79
00:07:14,633 --> 00:07:17,299
YD: Ah ja, oké, kein Problem.

80
00:07:17,300 --> 00:07:23,932
Euh, hij had mij heel veel verteld, allez, ik had heel veel gehoord, terwijl hij met anderen samen zat.

81
00:07:23,933 --> 00:07:32,399
En euh.., nu en dan, als er iets gebeurde, zei hij wel eens, als wij in Duitsland waren, dan dat, dat of dat.

82
00:07:32,400 --> 00:07:37,066
Of, als wij in Duitsland waren, dan hadden wij dat niet hoor om te eten. Dan hadden wij crematoriumpaté.

83
00:07:37,067 --> 00:07:45,066
Zo kwam er eens iets naar boven of zo hoorde ik eens iets, maar eigenlijk het verhaal allemaal na elkaar, had ik nog nooit gehoord.

84
00:07:45,067 --> 00:07:48,599
En dus, alleen maar door al die kattebelletjes na elkaar te zetten.

85
00:07:48,600 --> 00:07:54,532
Alleen maar door eigenlijk uiteindelijk dan te zeggen, pa, nu gaan wij dat, dat, dat verhaal opschrijven.

86
00:07:54,533 --> 00:08:04,066
Nu moet jij dat vertellen. Ik moet niet meer wachten, want jij bent al 80, euh.., nog vijf jaar, ga je er nog zijn? Ik weet het niet.

87
00:08:04,067 --> 00:08:06,432
Dus nu moet het, nu moet het gebeuren.

88
00:08:06,433 --> 00:08:09,866
En dan heeft mijn vader, euh, ja, dan is hij beginnen vertellen.

89
00:08:09,867 --> 00:08:15,332
Maar dat waren geen.., allez, sommige dagen ging dat, sommige dagen ging dat niet.

90
00:08:15,333 --> 00:08:19,866
Soms moest ik wachten en tijdens de nacht schreef ik dan eigenlijk het boek samen.

91
00:08:19,867 --> 00:08:25,032
En dan iedere keer gaan vragen aan mijn vader. Maar eigenlijk daarvoor heeft hij nooit niet echt de geschiedenis verteld.

92
00:08:25,033 --> 00:08:31,866
IV: Was hat Sie denn gehindert... Ich denke, sie haben gesagt, Sie waren schon verheiratet, hatten Kinder...

93
00:08:31,867 --> 00:08:32,366
YD: Ja.

94
00:08:32,367 --> 00:08:35,166
IV: Als Sie hierher gefahren sind. Wie alt waren Sie da? Da waren Sie...

95
00:08:35,167 --> 00:08:42,532
YD: Euh, goh, '95, dann muß ich, 25, 26 euh.., 30, ich denke...

96
00:08:42,533 --> 00:08:43,399
IV: Ungefähr.

97
00:08:43,400 --> 00:08:45,266
YD: Ungefähr 30, ja.

98
00:08:45,267 --> 00:08:46,999
IV: Und ich meine, Sie hatten ja schon viel gehört?

99
00:08:47,000 --> 00:08:47,599
YD: Ja.

100
00:08:47,600 --> 00:08:48,932
IV: Und Sie haben sich sicher viel gedacht?

101
00:08:48,933 --> 00:08:49,399
YD: Ja.

102
00:08:49,400 --> 00:08:54,999
IV: Was hat Sie gehindert, schon vorher einfach mal zu sagen, jetzt, lass uns mal drüber reden?

103
00:08:55,000 --> 00:09:01,699
YD: Goh {zucht}, omdat ik gesehen habe, wenn mein Vater darüber redet, dass das emotioneel, euh, sehr schwer war.

104
00:09:01,700 --> 00:09:05,332
Hij, hij kon het niet aan. Dat, dat ging niet.

105
00:09:05,333 --> 00:09:14,599
Euh, en het respect dan voor uw vader, dat ge dat, allez, dat ge zegt van, goh, je hebt het hier eigenlijk zo, zo zwaar, het is zo moeilijk voor u.

106
00:09:14,600 --> 00:09:20,599
En mijn moeder die dan zegt van, telkenmale hij erover praat, slaapt hij niet.

107
00:09:20,600 --> 00:09:29,966
Dan denk ik, dan, dan had ik zoiets van, ik kan mijn vader dat niet aandoen om eigenlijk daarover heel veel te spreken.

108
00:09:29,967 --> 00:09:35,332
Totdat je uiteindelijk op een punt komt, dat je zegt van, ja... Ik moet het nu wel weten hé.

109
00:09:35,333 --> 00:09:37,832
Als ik euh.., want straks, straks zijn ze er niet meer.

110
00:09:37,833 --> 00:09:41,966
Want euh, je hebt ook zoiets van, ja maar je vader, ja maar ja, die blijft wel leven hé.

111
00:09:41,967 --> 00:09:47,532
Maar uiteindelijk is dat niet zo. En dan kom je uiteindelijk op een punt dat je zegt van, nu moet ik het verhaal weten.

112
00:09:47,533 --> 00:09:52,699
En dan, met zijn toestemming, ik heb het hem een paar keer gevraagd, pa, nu?

113
00:09:52,700 --> 00:09:55,066
Ja, dan heeft hij gezegd van, oké, ik ga eraan beginnen.

114
00:09:55,067 --> 00:10:02,166
En.. want ik weet dat mijn vader er niet goed kan over vertellen. Dus vijf minuten, tien minuten en dan gedaan.

115
00:10:02,167 --> 00:10:06,999
Kwartiertje, gedaan. En dan was het, was het aperitief, hop. Euh...

116
00:10:07,000 --> 00:10:09,766
IV: Also darum hat es gereicht, immer auf kleine Zettel das zu schreiben...

117
00:10:09,767 --> 00:10:10,332
YD: Ja, ja, ja.

118
00:10:10,333 --> 00:10:13,299
IV: Weil es nicht Stunden waren, sondern immer kleine Bruchstücke.

119
00:10:13,300 --> 00:10:14,666
YD. Ja, ja, kleine, ja..

120
00:10:14,667 --> 00:10:23,999
IV: Was hat das denn für Sie oder vielleicht auch für Ihren Vater verändert, dass er nach so langer Zeit dann doch angefangen hat, diese Geschichte zu erzählen?

121
00:10:24,000 --> 00:10:33,899
YD: Goh... Eén, hij heeft het heel moeilijk. Die, die emoties verwoorden, is ongelofelijk moeilijk voor mijn vader.

122
00:10:33,900 --> 00:10:41,932
Twee, hij huilt altijd. Dus, na vijf woorden begint hij te huilen.

123
00:10:41,933 --> 00:10:50,166
Drie, ook een beetje de moeilijkheid om, gaan ze het wel allemaal geloven?

124
00:10:50,167 --> 00:11:02,232
Vier, ja, er niet meer aan herinnerd willen worden. Van, laat het gerust, laat, laat vooral mijn bovenkamer gerust, ja?

125
00:11:02,233 --> 00:11:04,766
Dus, euh, want anders wordt, komt dat allemaal weer boven.

126
00:11:04,767 --> 00:11:12,132
Tijdens de nacht wil hij weer ontsnappen, wil hij weer weglopen, wil hij, dan zit hij weer in het concentratiekamp, 's nachts.

127
00:11:12,133 --> 00:11:15,666
Mijn moeder moet dan niet slapen. En mijn vader slaapt ook niet.

128
00:11:15,667 --> 00:11:22,666
En ja, dat zijn zo'n beetje de zaken waarv.., allez, waarvan wij dan weten van, dat gaat dan niet.

129
00:11:22,667 --> 00:11:29,132
IV: Und nachdem er es dann gemacht hat, war das vielleicht gut für ihn? Oder hat sich da was gelöst?

130
00:11:29,133 --> 00:11:33,499
Vielleicht auch von dieser Spannung, dass man das immer, diesen Deckel, in Deutschland sagt man den Deckel auf dem Topf halten?

131
00:11:33,500 --> 00:11:45,732
YD: Ja, ja, ja. Euh. Op een zeker moment had ik gedacht van, ja, dat heeft hem bevrijd, euh, hij is er, euh, want op het laatst kon hij gemakkelijker erover praten.

132
00:11:45,733 --> 00:11:52,799
Maar als ik hem dan twee, drie maanden later terug het een en ander hoorde vertellen, was dat weer hetzelfde.

133
00:11:52,800 --> 00:11:58,332
Dus uiteindelijk heeft dat voor hem tijdelijk soelaas gebracht, is dat tijdelijk beter geworden.

134
00:11:58,333 --> 00:12:02,599
Maar als ik hem nu bekijk... Moest hij nu...

135
00:12:02,600 --> 00:12:10,666
Bij de voorstelling, bij het theaterstuk heeft hij zich de vrijdag, de zaterdag heel goed kunnen houden, de zondag was het een wrak.

136
00:12:10,667 --> 00:12:15,132
Dus de zondag was hij heel.., was 't, was hij in elkaar gestort.

137
00:12:15,133 --> 00:12:21,632
En heeft hij weer heel de nacht willen uitbreken, willen weglopen, heeft hij moeten vechten, heeft hij moeten slaan, heeft hij zich moeten verdedigen.

138
00:12:21,633 --> 00:12:26,899
Dus, mijn moeder heeftt ook niet geslapen. Dat is euh.., dat is ja, dat is zo'n beetje...

139
00:12:26,900 --> 00:12:32,299
IV: Aber er ist doch auch immer wieder hierher gekommen? Und was hat ihn da auch..? Weil das ist ja auch schwierig, denke ich?

140
00:12:32,300 --> 00:12:35,499
YD: Ja, dat is, dat is zwaar, maar hij wil hier zijn.

141
00:12:35,500 --> 00:12:41,999
Hij heeft hier zijn broers, die hier gebleven zijn. Dus hij komt een stukje terug.

142
00:12:42,000 --> 00:12:48,599
Maar hij ziet dat het weg is, dus euh.., het kamp is er niet meer.

143
00:12:48,600 --> 00:12:52,499
Dus de gruwel is er niet meer, maar de herinnering is er nog.

144
00:12:52,500 --> 00:12:54,866
Zijn vrienden komen hier ook terug.

145
00:12:54,867 --> 00:13:01,232
En hij wil hier zeker terugkomen omdat ik en mijn twee dochters hier ook komen.

146
00:13:01,233 --> 00:13:05,966
Want op een bepaald moment heeft hij ook nog heel veel verteld aan Annelies en Elke.

147
00:13:05,967 --> 00:13:09,532
Dus euh.., voor die zaken komt hij terug.

148
00:13:09,533 --> 00:13:13,666
Plus dat hij, allez, men wordt hier ook goed opgevangen.

149
00:13:13,667 --> 00:13:19,299
De mensen hier in de Gedenkstätte en de anderen die hier zijn, zorgen voor de mensen.

150
00:13:19,300 --> 00:13:27,166
Dat staat in heel schril contrast met vroeger. Vroeger werden ze hier niet verzorgd. Nu worden ze hier opgevangen en worden ze verzorgd.

151
00:13:27,167 --> 00:13:33,932
Men, men is hier vriendelijk, men is hier euh, aanmoedigend. Dat is, dat is heel wat anders dan vroeger.

152
00:13:33,933 --> 00:13:40,699
IV: {sucht Geräusch} Lässt sich nicht orten.

153
00:13:40,700 --> 00:13:42,899
YD: Ja...

154
00:13:42,900 --> 00:13:51,499
IV: Äh... Als Sie selber zur Schule gegangen sind, war da so Nationalsozialismus oder die Geschichte dieser Vernichtungslager, war das Thema in der Schule?

155
00:13:51,500 --> 00:13:59,032
Haben Sie da was erfahren? Gab es Interesse von Leuten überhaupt für dieses Thema? Oder wollte jemand überhaupt hören, dass man darüber redet?

156
00:13:59,033 --> 00:14:08,066
YD: Ja. Euh.. Als er een spreekbeurt moest gehouden worden, dan had ik het nogal vaak over concentratiekampen. Dus dat was zo.

157
00:14:08,067 --> 00:14:17,666
Euh... In de geschiedenislessen in het lager onderwijs, dus dat is voor de kinderen van euh, euh, de echte geschiedenis van het vierde, vijfde leerjaar.

158
00:14:17,667 --> 00:14:24,099
Dat is voor kinderen tussen 10 en, en 13 jaar, wordt er daar wel over verteld, maar niet zo heel veel.

159
00:14:24,100 --> 00:14:32,199
Er wordt, er wordt daar iets over gezegd, dat dat bestaan heeft. Maar dat staat natuurlijk in de boekjes. En een boekje is een boekje. Goed.

160
00:14:32,200 --> 00:14:42,032
Euh.En als men dan in het hoger onderwijs terechtkomt of in de, voor de kinderen tussen 13 en 18 jaar, wordt er daar ook nog wel over verteld,

161
00:14:42,033 --> 00:14:51,599
maar eigenlijk niet zo heel veel ko.., Dat komt aan bod, maar dat hangt ook af van de leerkracht die daar staat, hoe dat gebracht wordt.

162
00:14:51,600 --> 00:14:54,499
Dus een pakket eigenlijk daarover bestaat er niet.

163
00:14:54,500 --> 00:15:00,132
Als je, als je daar dan leerkrachten hebt die daar heel veel over weten en heel veel over willen vertellen, is dat geen probleem.

164
00:15:00,133 --> 00:15:05,532
Dus, maar er wordt daarover verteld, maar niet echt.., heel diep.

165
00:15:05,533 --> 00:15:13,532
Dus men, men weet wat er bestaan heeft. Men weet dat er concentratiekampen bestaan hebben. Men weet dat men euh.., heel veel euh.., mensen euh.., vernietigd heeft.

166
00:15:13,533 --> 00:15:18,332
Dat men heel veel euh.., leed veroorzaakt heeft in de geschiedenis, dat weet men.

167
00:15:18,333 --> 00:15:22,599
Maar daar stopt het ook meestal. Er zijn scholen die daar dieper op ingaan.

168
00:15:22,600 --> 00:15:26,899
Maar in mijn tijd was dat niet zo. De laatste tijd gebeurt dat wel. Ja.

169
00:15:26,900 --> 00:15:31,832
IV: Wie sind Sie dann für sich auf die Idee gekommen jetzt, sich zu engagieren?

170
00:15:31,833 --> 00:15:31,999
YD: Goh.

171
00:15:32,000 --> 00:15:36,332
IV: Also ich meine, es ist ja Eines.., ein Buch schreiben, das ist ja noch sehr persönlich mit dem Vater.

172
00:15:36,333 --> 00:15:36,666
YD: Ja, ja.

173
00:15:36,667 --> 00:15:41,999
IV: Aber da auch zu sagen jetzt: Jugendaustausch organisieren..{knip in montage}

174
00:15:42,000 --> 00:15:45,999
IV: Ja, die Frage war, wie sind Sie dann auf die Idee gekommen, sich zu engagieren?

175
00:15:46,000 --> 00:15:49,932
Also, mehr als auf der persönlichen Geschichte... {fout in video, onverstaanbaar}

176
00:15:49,933 --> 00:15:51,999
YD: Ja, ja.

177
00:15:52,000 --> 00:15:56,999
IV: Aber jetzt auch in die Öffentlichkeit zu gehen und diese Gedenkstättenarbeit zu machen, wie kam das so dann..?

178
00:15:57,000 --> 00:16:01,566
YD: Euh, es sind verschiedene Ur... Euh, ja, er zijn verschi.., verschillende oorzaken, ja?

179
00:16:01,567 --> 00:16:07,899
Charles Dekeyser zit in dezelfde euh, vereniging als wij.

180
00:16:07,900 --> 00:16:18,432
En dus Charles komt op een bepaald moment af en die zegt van, goh, er wordt daar nu een jongerentreffen georganiseerd door Christina en Jörg en er zijn daar geen Belgen bij.

181
00:16:18,433 --> 00:16:21,566
We zouden iemand moeten hebben die dat wil doen.

182
00:16:21,567 --> 00:16:25,999
{steekt zijn vinger op} Ik! Ik wil dat heel gerust doen. Ik zie dat zitten.

183
00:16:26,000 --> 00:16:31,999
Euh, ik, ik wil mij daarvoor engageren euh, en ik wil de jeugd daarvoor aanschrijven in België om daarnaartoe te komen.

184
00:16:32,000 --> 00:16:37,332
Mag ik dat doen? Tuurlijk, je mag dat doen. Doe maar, jongen, euh, ge krijgt carte blanche. Doe maar.

185
00:16:37,333 --> 00:16:49,832
Dus dat was één. Twee, ik had een aantal euh.., collega's die heel gemotiveerd waren en die altijd mensen vroegen over euhm, de concentratiekampen, euh, wat er daar allemaal gebeurd is.

186
00:16:49,833 --> 00:16:54,532
Dan... Ze vroegen ook altijd mijn vader om te gaan vertellen, maar mijn vader kan niet vertellen, het gaat niet.

187
00:16:54,533 --> 00:16:57,299
Dus die mensen vroegen dus altijd van, ken je niemand?

188
00:16:57,300 --> 00:17:08,699
Omdat ik wist dat die bepaalde mensen in hun school voor 15-, 16-, 17-, 18-jarigen, dat ze daar heel goed over het thema concentratiekampen, dat ze daar dat heel goed behandelden.

189
00:17:08,700 --> 00:17:14,666
En dus die mensen hebben mij ook een beetje doen, doen, doen euh, de moed krijgen om daar eigenlijk in te vliegen.

190
00:17:14,667 --> 00:17:17,499
En dan heb ik dan gezegd van, kijk, er is daar een jongerentreffen.

191
00:17:17,500 --> 00:17:22,899
Heb je geen zin om met een aantal leerlingen of een aantal leerlingen mee te geven met mij om naar dat jongerentreffen te gaan?

192
00:17:22,900 --> 00:17:27,999
En zo hebben we eigenlijk een kleine organisatie opgestart en is dus eigenlijk alles beginnen lopen.

193
00:17:28,000 --> 00:17:30,266
Dus zijn we dus eigenlijk naar hier gekomen met een aantal man.

194
00:17:30,267 --> 00:17:38,699
Dus door leerkrachten die heel geëngageerd waren in de school, mensen zochten, probeerden van, we moeten dat bekend maken,

195
00:17:38,700 --> 00:17:43,132
Charles Dekeyser die afkwam van, ah, ze zijn begonnen in Flossenbürg om dat te doen.

196
00:17:43,133 --> 00:17:46,532
Dus die twee zaken zijn... Plus dan nog, ik wilde het vertellen.

197
00:17:46,533 --> 00:17:53,299
Ik wilde hebben dat iedereen het wist. Dat euh.., wat mijn vader zo lang verzwijgt, vind ik dat dat niet verzwegen mag worden.

198
00:17:53,300 --> 00:18:05,099
Omdat ik zie euh.., politiek gezien, dat er in België heel veel mensen waren die uiterst rechts, die dus eigenlijk fascistisch gingen gaan stemmen, dat ik zei van, neen, dat niet meer.

199
00:18:05,100 --> 00:18:09,166
Dat kan niet. Dus we gaan er dus moeten iets aan doen. En hoe kunnen wij er iets aan doen?

200
00:18:09,167 --> 00:18:15,632
Door de jeugd, euh, te laten voelen, te laten proeven, te laten vaststellen van, wat er ooit gebeurd is.

201
00:18:15,633 --> 00:18:19,899
Wat is dictatuur? Wat is een overheersing van één persoon, wat, wat is dat?

202
00:18:19,900 --> 00:18:22,532
En dus die zaken proberen aan de man te brengen.

203
00:18:22,533 --> 00:18:27,632
En dat is zo'n beetje een mengelmoesje dat er dus eigenlijk voor gezorgd heeft dat ik mij daarvoor geëngageerd heb.

204
00:18:27,633 --> 00:18:31,399
IV: Also es ist auch ganz bewusstes politisches Engagement heute?

205
00:18:31,400 --> 00:18:39,632
YD: {fout in opname} Ja, eigenlijk wel, ja. Dat euh, dat probeer ik te, dus heel duidelijk ook te stelllen, naar de mensen toe.

206
00:18:39,633 --> 00:18:47,999
Euhm, met dat theaterstuk gaat er, probeer ik daar dan een pedagogisch luik aan te maken.

207
00:18:48,000 --> 00:18:52,599
En dat pedagogisch luik is eigenlijk: hoe is het zo ver kunnen komen?

208
00:18:52,600 --> 00:18:57,866
Politiek gezien, wat heeft men gedaan om de mensen ertoe te brengen dat men concentratiekampen ging bouwen.

209
00:18:57,867 --> 00:18:59,632
Dus dat is heel belangrijk.

210
00:18:59,633 --> 00:19:11,166
En d, daarvoor is de geschiedenis, de Duitse geschiedenis van, van '30, eigenlijk van '25, of van '26 tot, tot '33, en van '33 tot, tot '40 is heel belangrijk.

211
00:19:11,167 --> 00:19:15,799
Maar ik kan niet alles vertellen, maar ik kan de, de belangrijkste dingen eruit halen en tentoonstellen.

212
00:19:15,800 --> 00:19:20,732
Dat men ziet... Én, én vergelijken met wat er nu gebeurt.

213
00:19:20,733 --> 00:19:26,166
Hoe organiseren de neofascisten, hoe organiseren de, de, de.., zich nu.

214
00:19:26,167 --> 00:19:29,999
Wat gebruiken ze? Hoe hanteren ze het? En dat is precies hetzelfde.

215
00:19:30,000 --> 00:19:33,366
Dus die zaken moet men duidelijk maken aan de mensen.

216
00:19:33,367 --> 00:19:38,332
Maar dat is ja, {lacht} dat is niet altijd zo, zo gemakkelijk, ja...

217
00:19:38,333 --> 00:19:41,766
IV: Also, ich würde sagen, für Deutschland ist das selbstverständlich...

218
00:19:41,767 --> 00:19:42,232
YD: Ja.

219
00:19:42,233 --> 00:19:47,432
IV: Aber warum denken Sie auch, dass es für Belgien auch wichtig ist? Also für Deutschland ist es ja immer eine Auseinandersetzung mit der eigenen Geschichte...

220
00:19:47,433 --> 00:19:53,432
YD: Omdat we in België op een bepaald moment een partij hadden die heel erg.. euh,

221
00:19:53,433 --> 00:20:01,166
fascistisch georganiseerd was, euh, op bepaalde plaatsen 33 procent van de stemmen haalde.

222
00:20:01,167 --> 00:20:04,766
Op heel het land 25 procent van de stemmen haalde

223
00:20:04,767 --> 00:20:14,532
en er mensen tussen zaten die zeiden van, concentratiekampen, er zijn daar wel mensen gestorven, maar niet zo veel.

224
00:20:14,533 --> 00:20:19,332
Dat zal wel niet zo erg geweest zijn. En gaskamers? Mmm, dat zal wel niet bestaan hebben, ja?

225
00:20:19,333 --> 00:20:23,532
Of het gaat misschien wel.., het gaat, het is propaganda. Van de Amerikanen.

226
00:20:23,533 --> 00:20:27,299
Dus die mensen zaten daarin. En als men dat allemaal weet.

227
00:20:27,300 --> 00:20:34,732
En je ziet dat en je ziet de affiches en je vergelijkt ze met affiches die de, de nazi's hier gebruikten en je vergelijkt ze daar...

228
00:20:34,733 --> 00:20:38,799
Er zitten daar ongelofelijk veel verbanden tussen en gelijkenissen ertussen.

229
00:20:38,800 --> 00:20:42,766
Dan zeg je van, neen, dat niet. Dan trekken we ten strijde.

230
00:20:42,767 --> 00:20:47,966
Euhm, moreel gezien ben ik verplicht om mijn mond open te doen.

231
00:20:47,967 --> 00:20:54,666
Ik mag niet zwijgen. Want als ik al begin te zwijgen, als de tweede generatie.., wie gaat het dan eigenlijk vertellen?

232
00:20:54,667 --> 00:20:58,566
Dus ik mag niet zwijgen en ik probeer dat door te geven aan mijn dochters.

233
00:20:58,567 --> 00:21:00,466
Dus mijn dochters mogen ook niet zwijgen.

234
00:21:00,467 --> 00:21:04,399
Dus als men zo dingen ziet, moeten we onze mond open doen.

235
00:21:04,400 --> 00:21:10,099
En dus van daarmee, zijn wij daar ook voor een stuk ingevlogen. Dus ja..

236
00:21:10,100 --> 00:21:18,332
IV: Wie ist jetzt die Reaktion...  {fout in video}

237
00:21:18,333 --> 00:21:24,032
YD: Ik probeer de geschiedenis euh, hoe zal ik zeggen, een gezicht te geven.

238
00:21:24,033 --> 00:21:32,099
Iemand die nog leeft, die hier nog rondloopt, probeer ik en ik...

239
00:21:32,100 --> 00:21:38,132
En met, met het theaterstuk probeer ik dus eigenlijk euh, de geschiedenis tastbaar te maken.

240
00:21:38,133 --> 00:21:44,666
Omdat ik dus in hele korte stukken dat helemaal vertel, maar ook met de emoties erbij.

241
00:21:44,667 --> 00:21:47,232
Dus ik speel mijn vader.

242
00:21:47,233 --> 00:21:58,499
Mijn vader kan niet vertellen, maar ik speel mijn vader, met alle kleine gestes en met alle kleine euh, humoristische uitspraakjes die hij doet, ik speel hem volledig.

243
00:21:58,500 --> 00:22:01,432
Mensen die mij bezig zien, die zeggen van, ik zie uw vader.

244
00:22:01,433 --> 00:22:04,532
Het is precies of dat hij vertelt.

245
00:22:04,533 --> 00:22:07,866
En daarmee, doordat ik ook de emoties toon.

246
00:22:07,867 --> 00:22:14,532
Euh, ik vloek op scène. Euh, ik, ik tier. Ik trap. Ik euh.., huilen doe ik niet.

247
00:22:14,533 --> 00:22:20,066
Maar dus euh.., maar men kan aan mij zien of het mij treft of niet.

248
00:22:20,067 --> 00:22:25,099
En doordat ik dat zo voorstel kunnen de mensen helemaal meegaan in het verhaal.

249
00:22:25,100 --> 00:22:34,999
Het boek dat ik geschreven heb, is ook zo opgevat. Allemaal in kleine anekdotes, maar is heel gemakkelijk geschreven, is heel eenvoudig geschreven, zodanig dat iedereen het kan lezen.

250
00:22:35,000 --> 00:22:40,366
Het is geen wetenschappelijk werk, maar het is wel voor iedereen heel begrijpelijk en vatbaar.

251
00:22:40,367 --> 00:22:45,966
En door het eigenlijk voor iedereen te maken, kan ook iedereen het lezen.

252
00:22:45,967 --> 00:22:53,966
En kan dus iedereen in de, in de emoties en in, en in, en in alles wat er gebeurt, kunnen ze er gemakkelijk inkomen.

253
00:22:53,967 --> 00:22:59,066
IV: Wenn Sie jetzt noch mal so zurückdenken an wie Sie groß geworden sind in Ihrer Familie...

254
00:22:59,067 --> 00:22:59,766
YD: Ja?

255
00:22:59,767 --> 00:23:09,999
IV: Was, was denken Sie? Wie weit hat diese Tatsache, dass Ihr Vater im Konzentrationslager war, zwei seiner Brüder dort verloren hat...

256
00:23:10,000 --> 00:23:10,466
YD: Ja.

257
00:23:10,467 --> 00:23:15,032
IV: Wie denken Sie sich, hat das auf Ihr Leben oder auch vielleicht das Ihrer Kinder oder der Familie ausgewirkt?

258
00:23:15,033 --> 00:23:21,666
Weil das ist ja so, es hört ja nicht auf mit dem Tag der Befreiung, sondern das zieht sich, das sehen Sie ja auch bei Ihrem Vater, durch das ganze Leben durch.

259
00:23:21,667 --> 00:23:26,499
YD: Goh, ich denke, dass das, ja, ja, euhm er hat mir gelernt.., ja...

260
00:23:26,500 --> 00:23:31,599
Hij heeft mij geleerd, hé, wel, geleerd, hij gaat nooit de eerste en nooit de laatste zijn.

261
00:23:31,600 --> 00:23:35,199
Da's heel raar. Ik heb dat soms ook.

262
00:23:35,200 --> 00:23:39,966
Maar, het moet juist zijn.

263
00:23:39,967 --> 00:23:47,099
Iemand haten, kunnen wij niet. Hij heeft mij bijvoorbeeld niet groot gebracht met haat tegenover de Duitsers of tegenover.., neen.

264
00:23:47,100 --> 00:23:48,832
Anders zou ik hier niet zitten.

265
00:23:48,833 --> 00:23:57,332
Dus... Hij heeft mij ook geleerd dat.., dat ge moet eerlijk omspringen met de mensen, dat mensen te belangrijk zijn.

266
00:23:57,333 --> 00:24:02,832
Mensen zijn geen product, mensen zijn niet iets dat je kunt uit de kast halen en weer steken en nog een keer uit de kast halen en weer steken.

267
00:24:02,833 --> 00:24:06,632
Neen, mensen zijn belangrijk. Mensen moet je helpen.

268
00:24:06,633 --> 00:24:10,932
En ge weet dat je niet altijd hulp gaat terugkrijgen. Maar ge moet helpen.

269
00:24:10,933 --> 00:24:14,099
Dus euh.., en dat zijn zo.., zaken.

270
00:24:14,100 --> 00:24:17,766
Met eten wordt er niet gemorst, ja?

271
00:24:17,767 --> 00:24:21,932
Dus je, je zorgt dat wat je klaarmaakt dat je dat met liefde klaarmaakt.

272
00:24:21,933 --> 00:24:25,632
Dat ge, als je mensen ontvangt, dat ge met liefde ze ontvangt.

273
00:24:25,633 --> 00:24:30,866
Maar eten wordt niet weggegooid of wordt er niet mee onnozel gedaan, dus eten is belangrijk.

274
00:24:30,867 --> 00:24:34,799
Ja, dat zijn zo'n beetje de eerste dingen die in mijn hoofd binnenschieten, ja.

275
00:24:34,800 --> 00:24:41,232
Maar vooral naar mensen toe: wees eerlijk. Uw woord is uw woord. En ga ervoor.

276
00:24:41,233 --> 00:24:46,299
En euh, en als je het niet kunt doen, dan moet je het ook zeggen. Maar als je dan voor iets u inzet, dan moet je ervoor gaan.

277
00:24:46,300 --> 00:24:53,466
En euh, ja, dat is zo'n beetje ja, de baggage die ik zo meegekregen heb van mij.., van bij mijn ouders thuis.

278
00:24:53,467 --> 00:24:55,932
Niet opgeven, da's ook een heel belangrijk.

279
00:24:55,933 --> 00:24:59,566
Euh, ook al is het moeilijk, blijven doorgaan.

280
00:24:59,567 --> 00:25:01,999
Proberen, blijven proberen.

281
00:25:02,000 --> 00:25:07,766
En als het dan echt niet gaat, wel, het gaat niet. Maar euh, niet zo van euh, pff, 't gaat niet, hop, aan de kant, neen.

282
00:25:07,767 --> 00:25:17,432
Euh, echt euh, vechten, vechten voor wat je nodig hebt. Maar zonder dat je daarom andere mensen in de hoek steekt, zonder dat je andere mensen moet benadelen, neen.

283
00:25:17,433 --> 00:25:22,799
Ervoor zorgen dat je, als je kunt met een hele groep, iets prachtigs bereiken, met heel die groep dat bereiken.

284
00:25:22,800 --> 00:25:28,999
Dus euh, ja, ja, ik vind dat ik een mooie erfenis gekregen heb van mijn vader.

285
00:25:29,000 --> 00:25:31,266
IV: Ich finde auch, das ist doch eine gute Baggage.

286
00:25:31,267 --> 00:25:32,166
YD: Ja, das ist eine gute...

287
00:25:32,167 --> 00:25:33,999
IV: Keine schwere Last, sondern auch...

288
00:25:34,000 --> 00:25:36,332
YD:  Ja, maar das ist, ja...

289
00:25:36,333 --> 00:25:41,666
En euh, ja, durven te zeggen waarop het staat.

290
00:25:41,667 --> 00:25:46,199
Maar ook weer zonder mensen te kwetsen. Beleefd blijven.

291
00:25:46,200 --> 00:25:51,666
Dat is euh ja, dat is, da's ons, da's ons, ons, ons vader, ja. Ja.

292
00:25:51,667 --> 00:25:53,066
IV: Es klingt gut.

293
00:25:53,067 --> 00:25:55,832
YD: Ja, das klingt gut, ja, ja {lacht}.

294
00:25:55,833 --> 00:25:57,066
IV: Gut. Dankeschön.

295
00:25:57,067 --> 00:00:00,000
YD: Kein Problem. Danke.