1
00:00:47,067 --> 00:00:48,632
IV: Dzień dobry Panie Romanie.

2
00:00:48,633 --> 00:00:49,766
RD: Dzień dobry Pani Beato.

3
00:00:49,767 --> 00:00:56,432
IV: Mógłby Pan o sobie opowiedzieć, gdzie się Pan urodził.

4
00:00:56,433 --> 00:01:10,299
RD: No, mogę dużo o sobie opowiedzieć i się będę starał w jak największym takim zarysie swojego życia od dzieciństwa

5
00:01:10,300 --> 00:01:21,966
poprzez dzieciństwo, okupację, Powstanie Warszawskie, później obóz, aresztowanie, i później powrót do Polski.

6
00:01:21,967 --> 00:01:31,966
Więc chciałbym to w tym całym zakresie opowiedzieć to swoje życie. Z tym że ja chciałem Pani powiedzieć, że

7
00:01:31,967 --> 00:01:48,832
W tych swoich wypowiedziach, to co pamiętam, co tu przeżywałem, chciałbym poruszyć takie sprawy dla mnie trudne, ciężkie.

8
00:01:48,833 --> 00:02:06,332
Ale chciałbym jednocześnie wyłowić takie fragmenty tego swojego życia, szczególnie tu w odniesieniu do obozu Flossenbürg, który przeżyłem.

9
00:02:06,333 --> 00:02:22,166
Takie fragmenty ludzkiej życzliwości w tych strasznych warunkach, w tym poniżeniu człowieka, a właściwie człowiek przestał istnieć, bo stał się numerem.

10
00:02:22,167 --> 00:02:33,866
Chciałbym właśnie tu wyeksponować właśnie te momenty serca ludzkiego, które tkwi w narodzie niemieckim, ja to twierdzę.

11
00:02:33,867 --> 00:02:51,899
Więc zaczynając to tak dla wstępu. Nazywam się Roman Dębiński, urodziłem się 06-go października 1929 roku w Warszawie.

12
00:02:51,900 --> 00:03:01,899
Moja narodowość polska, wyznanie rzymsko-katolickie. I tak już przy tym moje wyznanie rzymsko-katolickie

13
00:03:01,900 --> 00:03:13,866
ja tam póżniej w przeszłości to na terenie obozu i to życie, które prawda to przez ileś miesięcy trwało,

14
00:03:13,867 --> 00:03:24,566
to właśnie ta wiara katolicka, uważam że mnie bardzo podtrzymała, dzięki temu przeżyłem.

15
00:03:24,567 --> 00:03:40,899
Jeżeli chodzi o moją rodzinę. Miałem trzech braci: Janek, ode mnie sześć, trzy lata starszy, ja byłem od niego, Roman,

16
00:03:40,900 --> 00:03:50,632
trzy lata młodszy, a Jurek jeszcze trzy lata ode mnie młodszy, także miałem dwóch braci, było nas trzech.

17
00:03:50,633 --> 00:04:00,099
Mając siedem lat, no dotknęło mnie jako dziecko, takie duże nieszczęście, bo umarł ojciec.

18
00:04:00,100 --> 00:04:15,966
No to była dla nas no to jakaś wielka tragedia, brak ojca, no i sprawa materialna, bo mama tam miała jakieś tam swoje zajęcia,

19
00:04:15,967 --> 00:04:24,732
które nie zawsze były zdolne zaspokoić te codzienne nasze potrzeby życia w rodzinie.

20
00:04:24,733 --> 00:04:38,966
No ale jakoś Pan Bóg tym wszystkim kierował no i jakoś sobie żeśmy żyli. Mama już miała 33 lata jak jak ojciec umarł.

21
00:04:38,967 --> 00:04:50,266
Ojciec też miał zresztą 33 lata. Ale została jako matka przy nas do końca swojego życia a miała 83 lata powiem jak umarła.

22
00:04:50,267 --> 00:05:00,299
I to tak trwało takie lepiej gorzej, no nie łatwe to były warunki materialne do 1939 roku.

23
00:05:00,300 --> 00:05:16,199
I tu już chciałbym zacząć napad na Polskę no.. To Trzecia Rzesza już była, tak? Niemcy napadły na Polskę.

24
00:05:16,200 --> 00:05:28,599
No to był, ja miałem wtedy 10 lat. No Warszawa była mocno zniszczona przez bombardowanie.

25
00:05:28,600 --> 00:05:39,366
Paliła się tam ileś czasu do, miesiąc może dłużej. No i zaczęła się okupacja niemiecka.

26
00:05:39,367 --> 00:05:56,932
Pamiętam ten 1940 rok, to była straszna zima. Takie mrozy, które jeszcze w życiu mnie nie dotknęły. Jednocześnie niewolnictwo, okupacja.

27
00:05:56,933 --> 00:06:21,499
No więc poza tym, że materialnie było bardzo bardzo trudno na codzień żyć, to jednocześnie naród polski, Warszawa przeżywała no ten terror niemiecki.

28
00:06:21,500 --> 00:06:46,799
Łapanki, rozstrzelania, wyznaczenie tam różnych takich zajęć. Ja byłem świadkiem, bo mieszkałem tam Warszawa Lesno Leszno 3, chyba 1942 rok,

29
00:06:46,800 --> 00:07:03,032
Niemcy rozstrzelali na murach naszego tego budynku stu Polaków. Słuchaj, tam się krew lała do chodnika z chodnika do rynsztoka.

30
00:07:03,033 --> 00:07:05,266
IV: Dlaczego zostali rozstrzelani?

31
00:07:05,267 --> 00:07:17,899
RD: No za różne, no bo jakieś były akcje przeciwko Niemcom i to była taka zemsta, że ktoś tam został no Niemiec jakiś zabity przez ten podziemie,

32
00:07:17,900 --> 00:07:27,532
no to oni za to rozstrzeliwali. No największym takim katem to był ten Kutschera, generał tego SS,

33
00:07:27,533 --> 00:07:36,666
on zresztą póżniej był zamach na niego, udany zresztą. I on zginął w Warszawie w Alejach Ujazdowskich.

34
00:07:36,667 --> 00:07:49,599
No więc okres okupacji no był bardzo trudny. Ja skończyłem szkołę powszechną, zacząłem gimnazjum,

35
00:07:49,600 --> 00:07:58,566
ale ze względów materialnych musiałem przerwać, bo trzeba było jakoś mamie pomagać, żeby żyć.

36
00:07:58,567 --> 00:08:21,366
I to też to była niełatwa sprawa. No i z... mówię, te te cztery i pół roku tej okupacji też na mnie jakiś taki ślad zostawił.

37
00:08:21,367 --> 00:08:37,132
Już taka też szła wieść, że jednak front wschodni, Niemcy zaczyna przegrywać, no to już się zbliżać prawda już ten front w kierunku Warszawy.

38
00:08:37,133 --> 00:08:49,432
No to znów jeżeli chodzi o mnie, zapisałem się do tak zwanych Szarych Szeregów, to taka odmiana harcerstwa polskiego, a to było w ramach Armii Krajowej.

39
00:08:49,433 --> 00:09:02,699
Byliśmy szykowani do Powstania Warszawskiego, które wybuchło 01. sierpnia. Ja już byłem przeszkolony, przygotowany, brałem udział w Powstaniu.

40
00:09:02,700 --> 00:09:15,299
I po rozwiązaniu tego naszego oddziału, potem była bardzo nierówna walka, były czołgi, samoloty a myśmy mieli butelki z benzyną.

41
00:09:15,300 --> 00:09:26,266
I tam jeżeli karabin jeden to tam dowódca pułkownik Żukowski rozwiązał te nasze oddziały.

42
00:09:26,267 --> 00:09:30,732
IV: Kto i kogo werbował do tych Szarych Szeregów?

43
00:09:30,733 --> 00:09:38,632
RD: Mnie werbował kolega, z gimnazjum. On się on wcześniej zaistniał już tam w tych Szarych Szeregach.

44
00:09:38,633 --> 00:09:51,732
A ponieważ znaliśmy się od dziecka, no to taka chyba patriotyczna była chęć zadziałania, wyzwolenia się spod tej okupacji.

45
00:09:51,733 --> 00:09:54,666
IV: W jakim wieku byli członkowie Szarych Szeregów?

46
00:09:54,667 --> 00:10:02,932
RD: No ja miałem wtedy niecałe szesnaście, piętnaście lat miałem skończone, szesnasty rok mi leciał.

47
00:10:02,933 --> 00:10:13,866
Ten kolega, który mnie tak że tak powiem zwerbował do tych Szarych Szeregów, starszy ode mnie, w tym w moim plutonie.

48
00:10:13,867 --> 00:10:23,132
Ten dowódca no to był chyba ja wiem, trzy cztery lata starszy ode mnie. Ale tam się wtedy nie liczyły lata.

49
00:10:23,133 --> 00:10:33,832
Tam była taka no patriotyczna chęć wyzwolenia się spod okupacji. To mówię, nie było to łatwe.

50
00:10:33,833 --> 00:10:47,599
No Powstanie zdziesiątkowało Warszawę, i pod względem ludz.. ludności, a jak teraz podają dane, zginęło 200 tysięcy ludzi.

51
00:10:47,600 --> 00:11:04,632
Z tym że w ramach Armii Krajowej zginęło tam chyba 18 tysięcy tylko, wojskowych naszych tych. A reszta to cywile.

52
00:11:04,633 --> 00:11:16,932
Tam były całe dzielnice bombardowane tak totalnie. Zresztą Hitler dał taki rozkaz, zniszczyć totalnie Warszawę no i ludność.

53
00:11:16,933 --> 00:11:27,732
Jak największe spustoszenia dziel.. Warszawa się składa z iluś dzielnic. Więc największe takie spustoszenia to były

54
00:11:27,733 --> 00:11:43,832
odbyły się na Woli, tak na zachód Polski i na Ochocie. Z tym że tak jak tu w tym pierwszym wypadku to no

55
00:11:43,833 --> 00:11:56,699
SS niszczyło i mordowało i niszczyli wszystko to, co było na drodze. Natomaist na Ochocie Armia tego Własowa, Ukraińcy,

56
00:11:56,700 --> 00:12:12,799
no to tam kobiety były strasznie gwałcone i maltretowane, no to było coś niesamowitego. I ja byłem aresztowany 23-go sierpnia.

57
00:12:12,800 --> 00:12:19,066
IV:  Może jeszcze wracając do tych Szarych Szeregów, czy miał Pan tam jakieś określone zadanie

58
00:12:19,067 --> 00:12:28,366
I jaka była reakcja ze strony na przykład mamy, że Pan dał się zaciągnąć do Szarych Szeregów i jaka była reakcja braci?

59
00:12:28,367 --> 00:12:35,332
RD: No więc w domu nikt nie wiedział. Bo to była taka zasada. Nikt nie wie, co kto robi.

60
00:12:35,333 --> 00:12:48,832
Powstanie Warszawskie wybuchło we wtorek, 1-go sierpnia. Myśmy mieli już mobilizację w niedzielę, 30-go lipca.

61
00:12:48,833 --> 00:13:05,632
I wtedy ja mamie powiedziałem: "Mamo, idę na Powstanie". Konsternacja, płacz, ale tu nie było odwagi. To się szło, był rozkaz.

62
00:13:05,633 --> 00:13:17,232
Bracia nigdzie nie należeli. Bracia zostali tam w tym budynku, ja poszedłem w te swoje Szeregi. Oni zostali wywiezieni.

63
00:13:17,233 --> 00:13:28,699
Dom został zniszczony zresztą. Mama wyjecha.. wywieziona została do Lipska, do takiej jakiejś tam fabryki a bracia do Essen.

64
00:13:28,700 --> 00:13:43,166
Także cała nasza rodzina znalazła się na terenie Niemiec. Z tym że no, Bogu dzięki, wszyscy żeśmy jakoś wrócili.

65
00:13:43,167 --> 00:13:52,199
Nie nie cali, znaczy zdrowi to nie, ale wróciliśmy wszyscy.

66
00:13:52,200 --> 00:13:54,866
IV: Jakie było zadanie Pana w czasie Powstania Warszawskiego?

67
00:13:54,867 --> 00:14:03,732
RD: Ja byłem, to znaczy zadanie takie podstawowe jako łącznik między dowództwem a oddziałami.

68
00:14:03,733 --> 00:14:17,466
Później w miarę rozszerzania się miałem jakaś też w sumie zadanie, to taka była osłona taka tego dowództwa naszego obwodu szóstego.

69
00:14:17,467 --> 00:14:28,699
To już w ramach w ramach tego to już był taki troszkę awans, bo żeśmy przed Powstaniem mieli szkolenie prawie codziennie było.

70
00:14:28,700 --> 00:14:39,666
Szczególnie takie te walki uliczne były prawda prowadzone jak zachować się w czasie walk na terenie ulicy miasta.

71
00:14:39,667 --> 00:15:01,032
Więc no byłem szeregowcem. Mój ten Artur miałem pseudonim. No tak to wyglądało. No bo to było tylko kilkanaście dni tylko to powstanie to.

72
00:15:01,033 --> 00:15:09,866
Rozwią... pułkownik dał rozkaz, on mówi, nie było szans dalej walczyć. Mówię, dobrze to się stało, bo jeszcze więcej by nas zginęło.

73
00:15:09,867 --> 00:15:12,132
IV: Dlaczego dostawało się pseudonimy?

74
00:15:12,133 --> 00:15:26,266
RD: Nie było nazwisk, nie było imion, były pseudonimy. I właściwie ja z tym kolegą, z którym więc jak to się zwerbował tam do tego,

75
00:15:26,267 --> 00:15:36,366
któremu jestem za to wdzięczny, ale to tylko myśmy się znali, znaliśmy się od chłopaków, jak się jest z jednej ulicy tam mieszkaliśmy razem.

76
00:15:36,367 --> 00:15:47,066
A wszyscy to tylko były pseudonimy. Dlatego potrzebne były te, trzeba było jak najmniej wiedzieć o sobie.

77
00:15:47,067 --> 00:15:55,332
Takie takie były jakieś struktury konspiracji w szeregach tej Armii Krajowej. Zresztą już pod sam koniec,

78
00:15:55,333 --> 00:16:04,132
po kilku dniach to ten te nasze Szare te Szeregi zostały przemianowane na tak zwane BSy, bataliony szturmowe.

79
00:16:04,133 --> 00:16:14,666
To już znów taka poważniejsza była, starsi już tam walczyli. No myśmy jako młodzi chłopcy w miarę możliwości

80
00:16:14,667 --> 00:16:23,566
pomagali na różne sposoby w czasie tych prawda działań powstańczych.

81
00:16:23,567 --> 00:16:34,766
No i tak jak powiedziałem wcześniej, oddział nasz rozwiązali, ja w pobliżu miałem, babcia mieszkała i ciotka.

82
00:16:34,767 --> 00:16:45,332
Ona tam się mama wszystko tam, nie było możliwości się skontaktowania. No i tam po rozwiązaniu tam po prostu musiałem tam

83
00:16:45,333 --> 00:16:56,932
zaistnieć w mieszkaniu babci, ale ale zaraz chyba po dwóch dniach, ss-mani wchodzili do kamienic, przez megafony,

84
00:16:56,933 --> 00:17:05,732
wszyscy mężczyźni wychodzić. Kto nie wyjdzie, będzie rozstrzelany. Ze mną też taka była w rodzinie konsternacja,

85
00:17:05,733 --> 00:17:08,699
czy ja jestem mężczyzna, czy ja jestem chłopak, czy ja jestem dziecko.

86
00:17:08,700 --> 00:17:18,766
No ale babcia z ciotką, no i ja przy nich ja się czułem taki może trochę nie mężczyzna ale już dorosły.

87
00:17:18,767 --> 00:17:30,266
No i wyszedłem na dół z mieszkania na to podwórze no i pod karabinami postawili, był tam taki plac zborczy.

88
00:17:30,267 --> 00:17:41,832
I poprowadzili nas tam przez most Kierbedzia przez Bednarską, do Chłodnej i na Woli jest taki kościół św. Michała,

89
00:17:41,833 --> 00:17:51,699
tam gdzie były straszne takie rozstrzeliwania, ale tam to setki ginęło. Nawet szpitale na Chłopskiej, lekarzy, no wszystko było rozwalone, rozstrzelano.

90
00:17:51,700 --> 00:17:53,466
IV: Widział Pan te rozstrzeliwania?

91
00:17:53,467 --> 00:18:01,599
RD: Nie, bo to myśmy doszli. Ja czekałem na rozstrzelanie, bo jak żeśmy szli do tej Woli to było tak gdzieś przed południem,

92
00:18:01,600 --> 00:18:08,632
to szliśmy tam wczesnym popołudniem no i czekamy na rozstrzelanie w tym kościele.

93
00:18:08,633 --> 00:18:10,599
IV:  Kto był jeszcze z Panem?

94
00:18:10,600 --> 00:18:21,932
RD: No tam było dużo ludzi. Ze mną był taki major, ale jak on się nazywał, Wydło, on był też we Flossenbürgu.

95
00:18:21,933 --> 00:18:31,466
I takie takie z mojej strony uznanie, że to starszy człowiek, wojskowy, no i że ja jakoś będę się z nim lepiej czuł.

96
00:18:31,467 --> 00:18:39,332
I tak właśnie zaprowadzili nas do tego kościoła, tam żeśmy czekali na tą po naszemu mówiąc rozwałkę.

97
00:18:39,333 --> 00:18:51,666
Ale jakoś w niemieckich planach zaistniała decyzja, żeby nie rozstrzelać. I wypędzili nas z tego kościoła tam przez Bema,

98
00:18:51,667 --> 00:19:02,199
przez takie tam dworzec Zachodni, w pociąg elektryczny i zawieźli nas do takiej miejscowości podwarszawskiej Pruszków.

99
00:19:02,200 --> 00:19:14,232
No to był taki obóz przejściowy dla wszystkich mieszkańców Warszawy, którzy byli ewakuowani do w różne miejsca prawda.

100
00:19:14,233 --> 00:19:20,266
Jedni do Niemiec, matki z dzieckami zostawały gdzieś tam tylko na terenie Polski.

101
00:19:20,267 --> 00:19:30,032
No ja tam chyba po dwóch dniach tego pobytu w tym Pruszkowie, wypędzili nas z tych tych blok tych warsztatów.

102
00:19:30,033 --> 00:19:43,299
Takie to były tam warsztaty kolejowe, podstawione były takie bydlęce wagony. Powiem to dali nam po takim dużym ogórku, do wagonów.

103
00:19:43,300 --> 00:19:52,299
No był ścisk, nie wiem ilu było, no ale nie było. Było ciasno bardzo. No to przyjechałem 28-go.

104
00:19:52,300 --> 00:20:05,032
Czyli to było chyba pięć dni tego tej jazdy bydlęcymi wagonami. Od czasu do czasu prawda zatrzymywali się gdzieś w nocy przeważnie w polu,

105
00:20:05,033 --> 00:20:19,199
żeby się tam jakoś załatwić czy coś, no i dalej. Ja nie mogę dzisiaj sobie odtworzyć, dokąd tutaj przyjechał ten pociąg, który nas przywiózł, czy to był Floss.

106
00:20:19,200 --> 00:20:34,166
Ale pamiętam, ale pamiętam, że wojsko ten SS-mani, wojsko z tymi wilczurami, krzyk, takie pejcze.

107
00:20:34,167 --> 00:20:43,332
I widziałem pierwszy raz więźniów w tych pasiakach. No to była...

108
00:20:43,333 --> 00:20:48,432
CM: Moment...

109
00:20:48,433 --> 00:20:59,099
RD: No więc właśnie, tak jak mówiłem, nie mogę sobie odtworzyć które, w którym miejscu ten pociąg nas  tutaj dowiózł,

110
00:20:59,100 --> 00:21:11,366
no w okolice Flossenbürga, bo nie do samego obozu. Do dzisiaj nie wiem, gdzie tam, gdzie ten był ostatni...

111
00:21:11,367 --> 00:21:18,332
Bo tam rampa była jakaś taka kolejowa. Tak jak powiedziałem, było wojsko, były psy, krzyk.

112
00:21:18,333 --> 00:21:27,432
Widziałem, to były też widziałem te kamienie jakieś, kamieniołomy. Więc to gdzieś tam o w okolicach chyba tam tego jakiś tego steinbruchu czy coś tam.

113
00:21:27,433 --> 00:21:46,832
Tak sobie dzisiaj odtwarzam. No więc doprowadzono nas z tej stacji już na teren obozu i ustawiliśmy się w szeregach, żeby rozbierać się.

114
00:21:46,833 --> 00:21:56,732
Wszystkie jakieś rzeczy dawać do depozytu, to się nazywało. I dostawaliśmy pasiaki.

115
00:21:56,733 --> 00:22:07,532
Z tym że ja tego pierwszego dnia tego popołudnia nie zdążyłem się dostać do tej do tej rozbiórki, bo to było dużo nas.

116
00:22:07,533 --> 00:22:15,066
Tu gdzieś taki był budynek mały. Wcisnęli w nocy nas wszystkich do tego budynku.

117
00:22:15,067 --> 00:22:27,532
To była pierwsza, to był koszmar tej mojej nocy we Flossenbürgu, pić, pragnienie było picia. Jak ta noc minęła, to..

118
00:22:27,533 --> 00:22:38,532
Po tych pięciu dniach jazdy pociągiem tym, tam nic nam nie dawali przecież do jedzenia, nic do picia, tak żeśmy jechali, jak żeśmy wsiedli.

119
00:22:38,533 --> 00:22:48,966
No i dopiero na drugi dzień wypuścili nas z tego budynku, dało się wszystko to do tego depozytu.

120
00:22:48,967 --> 00:23:07,432
Dostaliśmy pasiaki, ja do miałem numer przydzielony, 17913. I to trzeba było..i zostaliśmy w tych ubraniach z tymi numerami.

121
00:23:07,433 --> 00:23:17,166
To tam w kierunku, jak teraz są te ta kaplica gdzieś tam w tym miejscu, były takie odrutowane dwa baraki.

122
00:23:17,167 --> 00:23:28,032
I to wtedy się nazywało, że byliśmy dwa tygodnie na tak zwanej kwarantannie. Więc jeżeli chodzi o te moje jakieś te pierwsze dni,

123
00:23:28,033 --> 00:23:43,832
po tym trans po tym transporcie pięciu dni i wyjściu tam na te na ten teren baraków tej kwarantanny, ja byłem zdruzgotany.

124
00:23:43,833 --> 00:23:52,032
Ja nie wiedziałem, kiedy jest noc, kiedy jest dzień. Taki byłem jakiś fizycznie i psychicznie w ogóle wykończony.

125
00:23:52,033 --> 00:23:53,432
IV: Przechodził Pan kwarantannę?

126
00:23:53,433 --> 00:24:02,032
RD: Przechodziłem. A jeszcze najgorsze było, to już dla mnie to był szok, nie, ja nie wiem, jak ja to zniosłem.

127
00:24:02,033 --> 00:24:08,066
Bo naprzeciwko pamiętam był blok tych muzułmanów, to się nazywali muzułmanie?

128
00:24:08,067 --> 00:24:09,632
IV: Co oznacza muzułmanie?

129
00:24:09,633 --> 00:24:24,999
RD: Co oznacza? To był widok, to był człowiek, to była skóra i kości, jak tak można powiedzieć, policzki zapadnięte, no szkielety i spragnieni jedzenia.

130
00:24:25,000 --> 00:24:32,732
Myśmy zaczęli dostawać jakieś to jedzenie, ale ja pamiętam że w ogóle w tym całym szoku w tym całym w tym wszystkim

131
00:24:32,733 --> 00:24:42,432
mi się nawet jeść nie chciało, ja nie wiedziałem, mi się ciągle spać chciało. I ja oddawałem w początku to te swoje jedezenie tym muzułmanom.

132
00:24:42,433 --> 00:24:51,899
Ale później po iluś dniach trzeba było jakoś zacząć o sobie myśleć. Ale wracając do tego widoku właśnie tych muzułmanów,

133
00:24:51,900 --> 00:25:06,099
to to było dla mnie takie pierwsze zderzenie się  z tą rzeczywistością obozową, co to znaczy obóz koncentracyjny.

134
00:25:06,100 --> 00:25:15,466
Ale mnięły te dwa tygodnie, musieliśmy sobie poprzyszywać te swoje numery, tutaj i na nogawce.

135
00:25:15,467 --> 00:25:30,399
No i starsi więźniowie, bo tam przychodzili do nas, kontakty. Koniec nazwiska, nie ma nazwiska nie ma imienia, jesteś numerem.

136
00:25:30,400 --> 00:25:42,366
I ci starsi więźniowie poradzili, żeby się jak najszybciej nauczyć na pamięć po niemiecku 17913.

137
00:25:42,367 --> 00:25:49,199
Ja niemieckiego, tam słówka jakieś znałem, do dzisiaj pamiętam, siebzehnneunhundertdrei, tak, dobrze mowię?

138
00:25:49,200 --> 00:25:51,699
IV: Siebzehnneunhundertdreizehn.

139
00:25:51,700 --> 00:26:04,299
RD: Dreizehn, no. To do dzisiaj ten numer prawda pamiętam. I po tych dwóch tygodniach zostałem skierowany do tego bloku młodzieżowego 19-ka.

140
00:26:04,300 --> 00:26:12,199
A ten taki  prawa strona B, więc była strona A i B.

141
00:26:12,200 --> 00:26:13,732
IV: Co znaczył ten blok młodzieżowy?

142
00:26:13,733 --> 00:26:22,799
RD: No dziewiętnastka to się wtedy, myśmy tam, znaczy tam był blok młodzieżowy. Bo tam przebywali tylko ci młodzi więźniowie do 19 lat.

143
00:26:22,800 --> 00:26:31,966
I stąd był, była ta nazwa młodzieżowy. I z tego jak ja później widziałem, to było naprawdę przestrzegane.

144
00:26:31,967 --> 00:26:39,599
Jak kto kończył 19 lat, przechodził do obozu już dla tych starszych.

145
00:26:39,600 --> 00:26:51,366
I zaraz, chyba następnego dnia, zostałem przydzielony do pracy, w tej fabryce Messerschmitt.

146
00:26:51,367 --> 00:27:07,232
To pamiętam, że to ten ten ta grupa komando to się nazywało Abteilung 2. Ja tam byłem, tam były nitowane skrzydła samolotów.

147
00:27:07,233 --> 00:27:22,699
No i tam do iluś tam, przed taką ewakuacją to żeśmy pracowali, to żeśmy zaczęli te ta praca się kończyć na terenie tej fabryki.

148
00:27:22,700 --> 00:27:31,832
Ileś tam czasu to nie długo było ale ileś tam dni, pracowałem w tych kamieniołomach, no bo trzeba było jakieś zajęcie.

149
00:27:31,833 --> 00:27:44,232
Teraz no mam takie też jeżeli chodzi o tą o tą pracę. Na tej maszynie z tego wyczerpania, przecież ja młody chłopak, wyczerpany.

150
00:27:44,233 --> 00:27:54,599
To miałem wypadek, przebitą tu rękę o tutaj uderzyło, to ten trzpień wyszedł. To był wtorek pamiętam.

151
00:27:54,600 --> 00:28:04,699
No więc przesiedziałem do końca, tam obandażowana ta ręka  na tym na tym na tej terenie tego fabryki.

152
00:28:04,700 --> 00:28:14,132
Po apelu tutaj na rewir się zgłosiłem, no to było po trzech po trzy w piątek dopiero ta ręka operowana, spuchnięta cała.

153
00:28:14,133 --> 00:28:24,132
I lekarz Niemiec chciał uciąć mi tę rękę, o tu całe na ten. A lekarz więzień francuski powiedział że nie.

154
00:28:24,133 --> 00:28:36,866
Uśpili mnie, pamiętam, oczyścił te całe tutaj zgorzelinę to wszystko i Bogu dzięki ręka prawda ocalała.

155
00:28:36,867 --> 00:28:50,399
Może jeszcze chciałbym jeszcze wrócić do tej pracy w fabryce, bo, dzisiaj to się nazywają takie nitmaszyny.

156
00:28:50,400 --> 00:29:00,232
To się nazy do nitowania takie mechaniczne te maszyny. To znów takie, następne takie zdarzenie się było, to był taki huk.

157
00:29:00,233 --> 00:29:06,666
Ja do takiego nie byłem przyzwyczajony, a ta hala długa była. Tych maszyn bardzo dużo.

158
00:29:06,667 --> 00:29:14,299
To ja znów ten huk to mnie w głowie tak rozwalał ten huk, że myślałem, jak ja to wytrzymam.

159
00:29:14,300 --> 00:29:20,066
Ale każdy dzień każdy dzień jakoś łagodził łagodził i później już to nie przeszkadzało.

160
00:29:20,067 --> 00:29:32,499
Chciałem tu podkreślić taką, w moim przekonaniu dobre zjawisko, takie dobroć ludzka.

161
00:29:32,500 --> 00:29:39,132
Tym brygadzistą na tym nitowaniu był Austryjak, to powiem takie chłopisko, starszy facet.

162
00:29:39,133 --> 00:29:49,966
I on zawsze jakoś na tej przerwie obiadowej, dostawaliśmy tam prawda zupę na obiad. Jak była niepogoda to w środku,

163
00:29:49,967 --> 00:29:58,966
jak była pogoda to staraliśmy się wyjść trochę tam na powietrze. On też wychodził, i on zawsze i to mnie też budowało tak psychicznie.

164
00:29:58,967 --> 00:30:11,399
Zawsze mówił: "Junge, Hitler kaputt, Hitler kaputt". Koniec, że wojna już jak, żeby się trzymać.

165
00:30:11,400 --> 00:30:20,766
To taka jedna strona w tej całej rzeczywistości obozowej, znalazł się człowiek, no szlachetny.

166
00:30:20,767 --> 00:30:29,166
Drugie takie zdarzenie, bo ja chcę na przykładach pokazać, że nie wszystko takie było straszne.

167
00:30:29,167 --> 00:30:39,966
Tam przychodził w cywilu taki starszy facet, pamiętam siwa glowa, i któregoś tam dnia: "Junge, komm her, komm her".

168
00:30:39,967 --> 00:30:47,866
Nie wiedziałem, co on chciał ode mnie. Zaprowadził mnie gdzieś tam na zaplecze i dał mi kilka kromek chleba.

169
00:30:47,867 --> 00:31:04,499
Słuchaj Junge, "Ruhe". Tylko nic. I on mi ile razy przyniósł tego chleba. To świadczy, że takie rzeczy ktoś, jeszcze są dobrzy ludzie.

170
00:31:04,500 --> 00:31:19,032
Tak w odróżnieniu na przykład, to ten kapo na tym na tym Abteilung 2 to taki był no normalny był, nie dokuczał nie niszczył, pilnował tej roboty.

171
00:31:19,033 --> 00:31:24,566
Natomiast mieliśmy strasznego blokowego na tej 19-ce.

172
00:31:24,567 --> 00:31:34,166
To też taka siwa głowa, starszy człowiek, nienawidził Polaków, "Schweinepolen"  zawsze, Schweinepolen".

173
00:31:34,167 --> 00:31:35,932
IV: Jakiej narodowości był?

174
00:31:35,933 --> 00:31:47,132
RD: Niemiec, ale był rozkochany w tych w ruskim narodzie. I ci wszyscy jego pomagierzy, którzy my nazywaliśmy cymerdinści,

175
00:31:47,133 --> 00:31:58,532
to taka, to wszyscy byli Rosjanie. No więc, no z nim nie była latwa sprawa.

176
00:31:58,533 --> 00:32:14,032
Chciałem tu też w tym momencie jakoś przytoczyć takie dwa zdarzenia. Jak przyszedłem na ten blok, to były dwie ubikacje, takie dwa sedesy.

177
00:32:14,033 --> 00:32:23,199
Jeden dla blokowego i dla tych cymerdinstów, a cały inny dla całego bloku. Jakoś to, w potrzebach, nie wiedziałem.

178
00:32:23,200 --> 00:32:35,767
Usiadłem na ten ich sedes. No to wtedy nie blokowy, ale ci cymerdinści mnie tak zbili, oj długo...