1
00:00:00,433 --> 00:00:14,532
To jest tak jak zaznaczyłem, że dostaliśmy te ten te bochenki chleba, te konserwy, no to zdziesiątkowała ludzi bardzo śmiertelność, nastąpiła.

2
00:00:14,533 --> 00:00:25,732
Bardzo ratowali księża, chodzili po tych wszystkich blokach, pamiętam węgiel roznosili i taki rodzaj prawda lekarstwa, no to takie.

3
00:00:25,733 --> 00:00:42,932
Na drugi dzień zaraz przyjechała ekipa sanitarna, i było zastrzyki przeciw tyfusowi. Ponieważ po tych zastrzykach chyba jeszcze dwa dni byłem jeszcze przytomny.

4
00:00:42,933 --> 00:00:56,566
I za dwa dni tyfus, straciłem przytomność i nie wiem jak to było, bo na tym bloku i znalazłem się już w szpitalu tam w Dachau, na tym tak zwanym rewirze.

5
00:00:56,567 --> 00:01:06,932
To był tyfus tyfus plam brzuszny plamisty, no tak tyfus no, nie pamiętam, no tyfus. No mówię, staciłem przytomność i koniec.

6
00:01:06,933 --> 00:01:24,032
Więc tam leżałem na tym rewirze chyba ze dwa tygodnie. No wyleczyli mnie, i któregoś tam dnia kazali już mi się rozebrać.

7
00:01:24,033 --> 00:01:36,432
Przed tym rewirem, przed tym szpitalem stała taka taki samochód z prysznicami z tymi takimi no natryski, taka łaźnia polowa.

8
00:01:36,433 --> 00:01:49,866
No i tam kazali wejść, wymyć się i dostawaliśmy bieliznę wojskową. Ja na tym na zdjęciu to mam.

9
00:01:49,867 --> 00:02:03,566
Dostałem taki mundur i spodnie wojskowe takie bryczesy, buty z cholewami takie filcowe. Samochód podjechał, to pamiętam.. (???)

10
00:02:03,567 --> 00:02:17,999
No i kazali nam wchodzić do tych samochodów, tego samochodu i jechaliśmy dojechaliśmy pod Monachium, taka miejscowość Freimann.

11
00:02:18,000 --> 00:02:33,632
Tam były takie bardzo duże koszary wojskowe. I tam Amerykanie stworzyli polski obóz. Tam stworzyli polski obóz. Dużo nas tam było.

12
00:02:33,633 --> 00:02:46,199
Ja tam przebywałem do do sierpnia, tam któregoś nie pamiętam, dwunasty, trzynasty. Pierwszy transport do Polski i od razu się zapisałem.

13
00:02:46,200 --> 00:03:03,299
Jeżeli chodzi o ten pobyt w tym Freimannie. No nie nie byliśmy tam jedzeniowo rozpieszczani przez Amerykanów. Myśmy ciągle byli głodni. Co żeśmy robili?

14
00:03:03,300 --> 00:03:05,266
IV: Amerykanie prowadzili ten obóz?

15
00:03:05,267 --> 00:03:07,066
RD: Tak, to było to wojsko prowadziło.

16
00:03:07,067 --> 00:03:08,366
IV: To tylko dla Polaków było?

17
00:03:08,367 --> 00:03:18,932
RD: Tak, tylko dla Polaków, tylko dla tych polskich. Z tym że tam był, tam byli księża, tam byli cywilny prawda zarząd jakiś. No tam byliśmy trochę ci młodzi szkoleni.

18
00:03:18,933 --> 00:03:29,232
Ja tam byłem bierzmowany przez biskupa Gawlinę. A biskup Gawlina to był biskup polowy wojska polskiego na zachodzie.

19
00:03:29,233 --> 00:03:30,632
IV: Ile mniej więcej was było w tym obozie?

20
00:03:30,633 --> 00:03:32,999
RD: No parę tysięcy.

21
00:03:33,000 --> 00:03:33,532
IV: Parę tysięcy.

22
00:03:33,533 --> 00:03:44,366
RD: To było ogromny taki trójko sześciopiętrowe, z szóstego piętra to były góry te Alpy tam było widać ośnieżone, potężny, tam było parę tysięcy ludzi.

23
00:03:44,367 --> 00:03:58,766
No więc taka opieka od strony takiej patriotycznej pamiętam, 1-go sierpnia, w rocznicę powstania była taka ognisko, były występy, także to tak.

24
00:03:58,767 --> 00:04:04,399
Tylko że głodni byliśmy. To chodziliśmy, kartofle żeśmy wykopywali.

25
00:04:04,400 --> 00:04:06,899
IV: Czy były jakieś gazety jakieś pismo?

26
00:04:06,900 --> 00:04:06,932
RD: Nie, nic nie było.

27
00:04:06,933 --> 00:04:08,266
IV: Nie było żadnych.

28
00:04:08,267 --> 00:04:17,632
RD: Tylko takie było ustne doszkalanie, takie poczytanki, czytanki, jakieś występy prawda muzyczne.

29
00:04:17,633 --> 00:04:20,866
IV: Co robiło się w ciągu dnia w tym obozie?

30
00:04:20,867 --> 00:04:26,866
RD: Czekało się od śniadania do obiadu, od obiadu do kolacji. Ale w międzyczasie tak jak powiedziałem,

31
00:04:26,867 --> 00:04:41,632
przeważnie ci młodzi byliśmy absorbowani prawda do różnych takich sekcji, gdzie nas tam trochę szkolono, uczono, no że to już koniec wojny.

32
00:04:41,633 --> 00:04:54,499
No też była taka wielka propaganda: nie wracać do Polski, bo wywożą na białe niedźwiedzie, Rosjanie.

33
00:04:54,500 --> 00:04:55,432
IV: Kto tak mówił?

34
00:04:55,433 --> 00:05:06,366
RD: Taka propa, byli tacy ludzie, tam nie wiem, kto oni byli, to nie ja to mówiłem, tylko do mnie ktoś mówił. A kto to był, nie umiem Pani...

35
00:05:06,367 --> 00:05:18,066
To taka no propa: nie jechać do do Polski. No ja miałem nawet taką propozycję, jak ten mój dzień wyglądał w tym Freimannie.

36
00:05:18,067 --> 00:05:27,132
Tam było to wojsko, oni mieli obóz tam taki. Jako głodny to tam trochę się wypuszczało w te w te szeregi wojskowe.

37
00:05:27,133 --> 00:05:35,199
Ponieważ te szkolenia przechodziłem przed powstaniem, no tam się trochę znałem na tym, to im się jakoś tak spodobałem.

38
00:05:35,200 --> 00:05:49,266
To tak jeść dostałem od nich trochę, i chcieli mnie zrobić dzieckiem pułku tego swojego i wywieźć do Ameryki. Taką miałem propozycję. Ja wracam do Polski, do domu.

39
00:05:49,267 --> 00:05:50,866
IV: Dlaczego Pan odrzucił taką ofertę?

40
00:05:50,867 --> 00:06:10,166
RD: Dlatego że, ja, tak jak powiedziałem na początku, miałem siedem lat, jak ojciec umarł. I życie mnie, życie nauczyło mnie myśleć, a miałem życie niełatwe.

41
00:06:10,167 --> 00:06:24,266
I starałem się realnie patrzeć na ten. Nie znam języka, nie znam nic, wracać do domu. Była też ta nutka jakaś taka patriotyczna,

42
00:06:24,267 --> 00:06:31,666
którą miałem zaszczepioną w czasie, szczególnie no jeżeli chodzi o te Szare Szeregi.

43
00:06:31,667 --> 00:06:46,066
Ale wcześniej, ja wam chyba tego nie mówiłem, z nauką były wielkie ograniczenia, w szkołach uczyli tylko, co Niemcy pozwalali.

44
00:06:46,067 --> 00:06:56,832
Była taka akcja, komplety się to nazywało. W prywatnych domach uczyliśmy się przede wszystkm tej polskiej historii i polskiego.

45
00:06:56,833 --> 00:07:09,999
Ale przede wszystkim, pamiętam czytaliśmy "Trylogię", jaka to była przecież, "Krzyżaków". To dla nas to była bomba historyczna.

46
00:07:10,000 --> 00:07:26,332
Ja nasiąknięty jakoś tym patriotyzmem i tym tą polskością, nie widziałem siebie w Ameryce. I dlatego dwóch takich starszych chłopaków z Warszawy pojechało.

47
00:07:26,333 --> 00:07:35,499
O nich się dowiedziałem po powrocie. Więc ja miałem taką myśl, że nie. Tylko do domu.

48
00:07:35,500 --> 00:07:37,199
IV: Jak długo był Pan w tym obozie?

49
00:07:37,200 --> 00:07:38,199
RD: w którym?

50
00:07:38,200 --> 00:07:39,666
IV: We Freimannie.

51
00:07:39,667 --> 00:07:43,932
RD: No od maja do sierpnia, od maja do sierpnia.

52
00:07:43,933 --> 00:07:47,632
IV: Czy jakaś szkoła była tam zorganizowana?

53
00:07:47,633 --> 00:08:01,999
RD: Nie, szkoły szkoły to żadnej, ale były kursy takie pogadanki, takie spotkania te historyczne, patriotyczne. Tak jak powiedziałem na 1-go sierpnia piękne ognisko, występy.

54
00:08:02,000 --> 00:08:15,699
No i te księża przygotowali mnie do tego bierzmowania, Antoni sobie przyjąłem takie takie imię z tego bierzmowania. Także tam no coś się działo takiego w miarę.

55
00:08:15,700 --> 00:08:28,832
No i tak właściwie, jeżeli chodzi o tą stronę tutaj na terenie Niemiec, no to ona się zakończyła w Koźlu.

56
00:08:28,833 --> 00:08:41,432
Bo podstawili już też takie bydlęce wagony, tam w tym Freimannie, ale wysłane takimi materacami wojskowymi, dużo jedzenia.

57
00:08:41,433 --> 00:08:52,966
To też żeśmy ileś czasu jechali, już nie pamiętam, ale nie dzień. To do Koźla, do Koźla na ten na te niemieckie tereny.

58
00:08:52,967 --> 00:08:56,266
IV: Jak byliście przywitani w Polsce?

59
00:08:56,267 --> 00:09:06,099
RD: Dla mnie pierwsze takie pamiętam teraz jak przyjeżdżam ciągle przez tą Pragę, tutaj jadąc, to pamiętam, że dojechaliśmy do Pragi.

60
00:09:06,100 --> 00:09:16,932
Ja zobaczyłem piękne te budynki, przecież tam nic nie było zniszczone w Pradze, na tych zboczach. To dla mnie to taka była sensacja, jakie to piękne, jakie to..

61
00:09:16,933 --> 00:09:26,132
I tam staliśmy długo. Przychodzili do nas Czesi, przynosili tam do nas chleba, tam takie picia, herbatę.

62
00:09:26,133 --> 00:09:34,699
No to oni nie chcieli wierzyć, że to tak, że to my z takiego obozu wracamy. Oni nie mieli takiej świadomości zupełnie Czesi, tak było.

63
00:09:34,700 --> 00:09:48,166
No więc pamiętam, że tam w tym Koźlu nam dali takie ja tu dałem tą odbitkę, taką kartę, repatriacyjna to się nazywała ze zdjęciem.

64
00:09:48,167 --> 00:10:06,566
Mam nawet na biało-czerwono tutaj ten mundur, dawali nam po 100 złotych, i wolny, na podstawie tej karty repatriacyjnej, wolny przejazd do, w każdym kierunku, każdym środkiem do domu.

65
00:10:06,567 --> 00:10:21,899
No ja przyjechałem prawda na ten dworzec główny tam na Towarowej. Więc tam się wtedy dowiedziałem, że tutaj na Leszno to po tej lewej stronie, nasze wszystko spalone, zburzone.

66
00:10:21,900 --> 00:10:37,632
No i pojechałem tam do babci, do ciotki. Wieczorem, taki samochód taki specjalny stał, taki wojskowy jakiś tam, dyrygowali tam, bo wiedzieli, że jakiś transport przychodzi.

67
00:10:37,633 --> 00:10:49,266
Nie wiem jakieś te ciężarówki załadowali i gdzie ktoś tam, grupą, takżeśmy się grupami ukierunkowywali. I te te samochody nas tam podwoziły.

68
00:10:49,267 --> 00:10:58,366
No ja tam pojechałem do babci, do ciotki, ten dom stało to wszystko. Już mama wróciła, już mama była, brat wrócił, ten jeden.

69
00:10:58,367 --> 00:11:03,332
A ten drugi nie chciał wrócić ten najmłodszy. Po iluś dniach dopiero wrócił tam z tej Essen.

70
00:11:03,333 --> 00:11:05,966
IV: Czy Pana rodzina wiedziała, gdzie Pan się znajduje?

71
00:11:05,967 --> 00:11:11,499
RD: Nie. Nie. No z tym nic nie wiedzieliśmy o sobie, bo ...

72
00:11:11,500 --> 00:11:13,666
IV: Jaka była reakcja, jak nagle Pana zobaczyli?

73
00:11:13,667 --> 00:11:27,332
RD: No, babcia i ciotka że jak powiedziałem jak widziały mnie, że tak powiem,  ja od nich odchodziłem, no radość była wielka. Radość była wielka, że przeżyłem.

74
00:11:27,333 --> 00:11:34,699
To był sierpień, no ale to trzeba było wracać do rzeczywistości. To wszystko nasze spalone, zniszczone.

75
00:11:34,700 --> 00:11:47,166
Ale babcia, ciotka, wujo też wrócił z Niemiec, a wuju  całą okupację przesiedział, w Sachsenhausen, całą, od grudnia już był aresztowany, też wrócił.

76
00:11:47,167 --> 00:11:55,166
Więc takie poruszenie doszło, bo już ciasno było, bo to nieduże to mieszkanie ciotki przed wojną, ale żeśmy jakoś żyli.

77
00:11:55,167 --> 00:12:10,132
No i tak, tak się zaczął ten okres już tak zwanej wolnej Polski, która nie była, nie była wolną Polską. To była następna okupacja.

78
00:12:10,133 --> 00:12:21,399
IV: Może jeszcze wracając .. Jak okupację przeżyła Pana rodzina, czy mama, bracia, oni byli w Warszawie czy?

79
00:12:21,400 --> 00:12:28,366
RD: Tak, oni byli cały czas w Warszawie. Tak jak powiedziałem, ojciec miał 33 lata, trzech nas zostało.

80
00:12:28,367 --> 00:12:40,732
Mama miała taką maszynę, do robie do robienia skarpet, pończoch, z wełny. I z tego się żyło. I z tego się żyło.

81
00:12:40,733 --> 00:12:49,532
Ja musiałem przerwać naukę, bo nie było pieniędzy na na utrzymanie, żeby chodzić do szkoły, bo to już gimnazjum.

82
00:12:49,533 --> 00:13:02,199
I tak do tego, a po powstaniu dopiero jakoś tam się udało, więc tą okupację to myśmy nawet, głównie no to na tej pracy na tej maszynie mamie żeśmy pomagali.

83
00:13:02,200 --> 00:13:13,599
Chodziliśmy, sprzedawaliśmy te te te skarpetki. No różne tam takie były prawda możliwości zarobkowe, staraliśmy się. Ale bieda była.

84
00:13:13,600 --> 00:13:33,166
Było Boże Narodzenie, Pani Dorotko nie było choinek, nie było za co kupić. Myśmy czekali, bo to tak, te place takie były, to się zbierało, te odpady takie, jakoś tego. I choinka była.

85
00:13:33,167 --> 00:13:52,132
Ale ja nie miałem łatwego życia, było trudne. Ale zdecydowaliśmy się że ja z tych trzech braci pójdę do gimnazjum. No bo tak jakiś byłem najbardziej no zdolny, żeby podjąć naukę.

86
00:13:52,133 --> 00:14:01,166
Brat poszedł do stolarstwa pracować, no a tem młodszy Jurek no do szkoły powszechnej chodził.

87
00:14:01,167 --> 00:14:10,632
Ja dlatego poszedłem do tej zawodowej szkoły, żeby jak najszybciej zdobyć jakieś wykształcenie zawodowe ślusarskie tak zwaną tą małą maturę.

88
00:14:10,633 --> 00:14:21,732
No i już to po tych czterech latach w 1949 roku dalej wieczorem chodziłem studiować i zacząłem już pracować.

89
00:14:21,733 --> 00:14:26,266
Tam już takie biuro, o też taka ciekawostka, widzicie, jaka to była historia.

90
00:14:26,267 --> 00:14:39,799
Jak skończyłem tą to gimnazjum i ten wujo który też był w obozie, zaczął pracować w wojskowości w transporcie, był takim dyspozytorem.

91
00:14:39,800 --> 00:14:51,032
I tam były warsztaty samochodowe. No w tym czasie, w czterdziestym to już taki chłopak z matur z małą maturą on jest takim czeladnikiem, to już tam był ktoś.

92
00:14:51,033 --> 00:15:07,666
I jak ja się tam zgłosiłem, poprzez tego wuja, no to już jutro do pracy. No i byłem już praca jest. Dali mi takie, znów taka rzeczywistość tego życia w tej niby wolnej Polsce.

93
00:15:07,667 --> 00:15:19,066
Tak się wypełniało takie ankiety. Ja nieświadomy, naiwny i od razu miałem szkołę, napisałem o tych AK, Szare Szeregi.

94
00:15:19,067 --> 00:15:32,599
To wtedy wydziały personalne się nazywały. Mnie tak nawet zdziwiło, ta kobieta spojrzała na tą ankietę, zobaczyła to AK, a AK no to wróg ustroju.

95
00:15:32,600 --> 00:15:43,332
No to przyjdź za dwa dni się dowiedz. A już miałem przyjść na drugi dzień do pracy. No tak, to dobrze. Przyszedłem za dwa dni, nie ma decyzji.

96
00:15:43,333 --> 00:15:56,132
"Przyjdź znów za dwa dni". Przyszedłem, nie ma decyzji. A ja mieszkałem razem z tym wujem, z tą ciotką, ona z tym wujem, "co z tym jest, już ma pracę, już jej nie ma"?

97
00:15:56,133 --> 00:16:08,832
On miał takie przysłowie, Panie cholera. Poszedł do tego działu personalnego, wraca wieczorem, "A po co pisałeś o tych Szarych Szeregach, o tym AK? Nie będziesz przyjęty".

98
00:16:08,833 --> 00:16:27,032
Pierwsza w no nagroda, że człowiek głowę nadstawiał w powstaniu. I słuchajcie, byłem młody chłopak, no już wtedy miałem 19 lat, 20 nawet.

99
00:16:27,033 --> 00:16:43,266
Później przyrzekłem sobie, że nigdy do żadnej partii się nie zapiszę. I się nie zapisałem.  Poszedłem do takiej Centralne Biuro Obrabiarek i Narzędzi.

100
00:16:43,267 --> 00:16:52,799
Tam był taki dyrektor Mirecki, ale już teraz robił taką ten, "to już panie dyrektorze, chcę tutaj pracować, skończyłem to to to", jakoś ne.

101
00:16:52,800 --> 00:17:08,732
Ale mam za sobą AK". "Mnie to nie interesuje". To udanie i tam pracowałem dziesięć lat. tam napisali ten, w tym CBKM-ie. No i skończyłem na stanowisku inżyniera, bo ja tam studiowałem.

102
00:17:08,733 --> 00:17:22,732
I w 1957 roku, w tych komunistycznych warunkach, Pani Beato, to nie były takie proste, zorganizowałem to swoje, tą swoją działalność prywatną.

103
00:17:22,733 --> 00:17:36,832
To myśmy też byli prywaciarze. To nie było takie łatwe. Ale tak życie mnie tak nauczyło, tak mi jakoś dało szkołę, że sobie z tym wszystkim poradziłem.

104
00:17:36,833 --> 00:17:50,099
Ja to zawsze jakoś umiałem się przezwyciężyć czerwone i zielone światło, to były takie nagonki na nas straszne. Ale czterdzieści tych kilka lat prowadziłem tą działalność.

105
00:17:50,100 --> 00:18:05,066
Jak skończyłem tą średnią szkołę, to zaraz się ożeniłem, to był 1952 rok i tam pracowałem prawie w tym CBKM-ie.

106
00:18:05,067 --> 00:18:15,632
No po roku to się jedna córka urodziła, po siedmiu latach druga córka, po siedmiu latach trzecia córka, także mam trzy córki.

107
00:18:15,633 --> 00:18:25,166
No i ta działalność jakoś tak mi się jakoś pan Bóg pokierował, że mi się jakoś udało w tych, bo niełatwo, naprawdę to nie było łatwo, podziwiali mnie.

108
00:18:25,167 --> 00:18:39,099
Mam dzisiaj ze sobą jakieś majątkowe zasoby z tej działalności, ale znów taka, nie wiem to życie obozowe i w ogóle nauczyło mnie żyć w prawdzie,

109
00:18:39,100 --> 00:18:50,199
znaczy w tej rzeczywistości działania starałem się nie oszukiwać, więcej, mniej zarobić, ale nie oszukiwać.

110
00:18:50,200 --> 00:19:04,732
I ja jakoś przebrnąłem w związku z tym, tą całą historię tej nagonki przeciwko tym prywaciarzom. Tak no dzisiaj mam takie pewne zasoby majątkowe.

111
00:19:04,733 --> 00:19:25,032
I uważam że, że ta cała przeszłość okupacji, przed oku ten i obozowa, dała mi taką wielką szkołę życia, życia w prawdzie, nie oszukiwać.

112
00:19:25,033 --> 00:19:34,599
I dlatego, dlaczego ja tu przyjeżdżam. Od początku ja tu nie przyjeżdżałem, bo byłem zajęty tymi swoimi prywatnymi,

113
00:19:34,600 --> 00:19:42,866
bo ja poważnie eksportowałem bardzo dużo do wszystkich tych krajów tego tych demoludów, ja miałem poważną produkcję.

114
00:19:42,867 --> 00:19:58,732
Ale później jak to zacząłem z tym wszystkim kończyć, zgłosiłem się do tego naszego koła Flossenbürg, do pana prezesa Szatanowskiego, że już jestem wolny, że mogę działać.

115
00:19:58,733 --> 00:20:12,099
No bardzo się ucieszył, bo przedtem tylko przychodziłem składkę płaciłem i do widzenia. I też w takich swoich tutaj rozważaniach chciałem tak zakończyć w ten sposób,

116
00:20:12,100 --> 00:20:23,166
że tutaj ta działalność i pani działalność, i Pani, Pani Beato, że jestem bardzo Pani wdzięczny, że Pani tak też się zajmuje.

117
00:20:23,167 --> 00:20:37,566
Bardzo jestem wdzięczny Jorgowi, że tyle lat potrafi sobie jakoś tutaj tworzyć to dzieło obozowe. I to widać, to nie to, że się mówi, to widać.

118
00:20:37,567 --> 00:20:54,466
Jestem wdzięczny tej Christine, że zawsze nas przyjmuje z taki sercem i wydaje się, że, wydaje mi się, że mamy wspólny jakiś  język, wspólne jakieś do siebie uczucia, takiego, takiej więzi.

119
00:20:54,467 --> 00:21:05,866
I to tak mi się wydaje, mówię, teraz w październiku skończę te 80 lat, więc to już teraz mam coś za sobą. Jest zawsze dobrze, jak dwie strony chcą dobrze.

120
00:21:05,867 --> 00:21:10,266
To tak jak i w interesie, jak jest w dwie strony to będzie zawsze dobrze. I tak samo i tu.

121
00:21:10,267 --> 00:21:23,866
I chciałem właśnie tutaj w tym w tym wywiadzie bardzo serdecznie podziękować całemu kierownictwu i Pani pani Beato, że to wszystko jakoś prowadzicie, rozwija się to.

122
00:21:23,867 --> 00:21:37,599
I co jeszcze chciałem powiedzieć: bardzo, już jako taki starszy człowiek, dziadek, że są te spotkania z młodzieżą.

123
00:21:37,600 --> 00:21:50,366
Chciałem zakończyć to swoje tutaj spotkanie właśnie na temat młodzieży, z którą co roku chodzę, tak? I spotykamy się.

124
00:21:50,367 --> 00:22:06,599
Jest to w mojej ocenie bardzo mądre posunięcie, że to kosztuje jakąś organizację i inne koszty, ale uważam, że ta młodzież dużo się dowiaduje.

125
00:22:06,600 --> 00:22:19,866
I mogę powiedzieć z tych swoich doświadczeń na tych spotkaniach, że ta młodzież słucha nas w skupieniu.

126
00:22:19,867 --> 00:22:34,066
A że słucha i jakoś interesują się tym wszystkim, to ja biorę później na podstawie zadawanych pytań, które na podstawie co my mówimy są zadawane pytania.

127
00:22:34,067 --> 00:22:52,066
I słuchajcie, no są takie bardzo ciekawe w różnym aspekcie te pytania. No na przykład padło pytanie, dlaczego ja się tu znalazłem w tym obozie.

128
00:22:52,067 --> 00:23:05,899
Więc że była wojna, 1939 rok, że Niemcy zaatakowali Polskę, że była okupacja. Chcieliśmy się wyzwolić.

129
00:23:05,900 --> 00:23:18,766
W ramach jakiś tam politycznych i militarnych posunięć tej Armii Krajowej, no wybuchło to Powstanie. Różnie to tam ludzie oceniają.

130
00:23:18,767 --> 00:23:27,799
No i dlatego byłem aresztowany bo brałem tam tego i tu się znalazłem. I jeden z chłopaków mówi, "to Pan strzelał do mojego rodaka".

131
00:23:27,800 --> 00:23:37,799
Ja nie ja akurat nie strzelałem, bo ja nie miałem takiego przydziału, bo ja byłem łącznikiem i miałem inne zajęcia, ale ja nie strzelałem.

132
00:23:37,800 --> 00:23:46,166
"Ale to Pana kolega strzelał". Ja mówię, strzelał, bo twój rodak też strzelał do mojego rodaka.

133
00:23:46,167 --> 00:24:02,532
I słuchajcie, nie dał się przekonać, zabijałeś mojego rodaka. Jakaś taka dziewczyna, "no tak proszę Pana, wyście to wszystko przeżyli, ale Pan dostał duże odszkodowanie".

134
00:24:02,533 --> 00:24:22,766
I mnie zatkało. Ja mówię, dziewczyno, czy ty rozumiesz, co to oznacza odszkodowanie słowo? Ta praca, to udręczenie, ta tragedia, którą żeśmy przeszli, to na to, to nie ma na to ceny.

135
00:24:22,767 --> 00:24:34,232
I tak powiem szybka myśl mi przyszła do głowy. a ja mówię, a ile twój tatuś zarabia? I się okazało, że ja trzy pensje przez te ten cały okres dziewięciu tych miesięcy dostałem w tym odszkodowaniu.

136
00:24:34,233 --> 00:24:41,532
Więc sobie teraz uprzytomnij. a jak siedzieli więźniowie po cztery lata i więcej? I też dostali to co i ja?

137
00:24:41,533 --> 00:24:50,099
Więc mówię, nie używaj tego słowa, że myśmy, tak to było jakieś takie zadość.. dziękujemy za takie tego.

138
00:24:50,100 --> 00:25:02,499
Znów takie pytanie ciekawe. I to to już mnie tak bardzo zaskoczyło. Mówi tak, "proszę Pana, jednej rzeczy nie rozumiem", "Czego nie rozumiesz"?

139
00:25:02,500 --> 00:25:17,899
"Przecież w tym obozie bar byliście i to takie bez za nic pracowaliście, taka produkcja, takie wszystko. Dlaczego była taka śmiertelność, dlaczego Niemcy tak was uśmiercali"?

140
00:25:17,900 --> 00:25:25,532
Ja nie wiedziałem w pierwszej chwili, co powiedzieć. Ale, mówię, słuchaj, ty zadałeś bardzo logiczne pytanie.

141
00:25:25,533 --> 00:25:41,499
Tylko ja ci wytłumaczę, na czym polega, no starałem się przynajmniej. Mówię sprowadzić Hitlerowi, bo ja następne jakieś grupy tych tych Polaków, to nie było problemu.

142
00:25:41,500 --> 00:25:55,832
Bo, muszę ci określić, co to jest łapanka. Opisałem, jak obstawiali tymi samochodami, a myśmy nazywali to budy, i już do obozu, są następni.

143
00:25:55,833 --> 00:26:09,066
Mówię, a druga sprawa według mnie: założenie nie Niemców, nie narodu Niemiec, bo ja mówię, naród każdy jest taki jaki jest, czy to polski czy niemiecki, czy jakiś inny, jest taki jaki jest.

144
00:26:09,067 --> 00:26:19,032
Was nieszczęście spotkało, że panował Hitler. To nie naród wszystko robił, naród pewnie, że, ale on to wywołał. On to spowodował.

145
00:26:19,033 --> 00:26:31,832
Dlatego mówię, chcieli zniszczyć słowiaństwo. Takie było założenie Hitlera, zosta żebyśmy zostali jakimiś tam sługami, jakimś takim do roboty czarnym ludem.

146
00:26:31,833 --> 00:26:39,666
I mówię dlaczego była taka między innymi śmiertelność, żeby jak najtaniej prawda ta produkcja prawda kosztowała.

147
00:26:39,667 --> 00:26:56,766
No i jeszcze takie było pytanie, czy jakoś wyleciało mi z głowy, w każdym razie jest jedno, tak troszkę reasumując.

148
00:26:56,767 --> 00:27:12,832
Jest to bardzo potrzebne to to to to spotykanie się z młodzieżą. I to jak najdłużej, bo oni naprawdę wiedzą, zresztą w Polsce ta nasza młodzież też historią się nie za dużo interesuje.

149
00:27:12,833 --> 00:27:21,632
Oni już dzisiaj jest inne życie, niż my mieliśmy swoje swoją młodość. Co jeszcze Pani Beato wymyśliłem na tych spotkaniach.

150
00:27:21,633 --> 00:27:33,332
I to wie Pani, że ja tak staram się jakoś zrozumieć to wszystko, jak się im przedstawię kto co i jak, to mi jakoś tak przyszło kiedyś do głowy,

151
00:27:33,333 --> 00:27:42,066
żeby im powiedzieć, że wtedy ja tu byłem więziony, to ja byłem wtedy tyle lat miałem, co wy dzisiaj.

152
00:27:42,067 --> 00:27:55,832
I wie Pani mówię, widz widzę jak to robi wrażenie jakieś takie na nich wrażenie. Ja mówię, uprzytomnij sobie, że ty jesteś na moim miejscu i takie cierpienia przechodzisz.

153
00:27:55,833 --> 00:28:08,332
I to wie Pani, to takie znów takie praktyczne takie psychologiczne doświadczenie, żeby w ten sposób z tą młodzieżą że tak powiem rozmawiać.

154
00:28:08,333 --> 00:28:21,866
Mówię Pani Beato, jeszcze raz jestem wdzięczny, dokąd będę mógł, dokąd będę miał siłę, jak nie będzie jakichś tam przeszkód zdrowotnych czy innych,

155
00:28:21,867 --> 00:28:37,732
napewno zawsze przyjadę i będziemy mogli się tu spotkać i sobie coś tam powspominać. To dziękuję, jeżeli ma Pani jeszcze jakieś pytania czy coś, to proszę bardzo.

156
00:28:37,733 --> 00:28:46,999
IV: Czy rozmawiał Pan z rodziną na temat tych przeżyć obozowych? Czy o obozie Pan rozmawił z żoną czy z dziećmi?

157
00:28:47,000 --> 00:29:01,866
RD: Z żoną to dużo rozmawiałem. Z tym że, inaczej jeszcze powiem. W tych latach, ja wiem, piętnaście lat od zakończenia wojny,

158
00:29:01,867 --> 00:29:13,099
to się mało rozmawiało, mało się rozmawiało o powstaniu, bo to był temat tabu. I tak jakoś to nie istniało, czy w domu, nie.

159
00:29:13,100 --> 00:29:28,432
Później to jak się ożeniłem, to z żoną rozmawiałem sporo, bo ona się interesowała tym bardzo. Dzieci mniej więcej wiedzą, ale oni mają swoje życie.

160
00:29:28,433 --> 00:29:42,432
Oni mają swoje zainteresowania. I nieraz jak ja się teraz zastanawiam, a dlatego znaczy ja nie rozmawiam z dziećmi, bo ja tak patrzę na nich,

161
00:29:42,433 --> 00:29:57,899
jak tam nieraz coś się zacznie, to oni w to nie wierzą. Tak znaczy nie mówią, że to tak nie było, ale takie były półsłówka, dziadek, to to to ich to oni mają swoje życie teraz.

162
00:29:57,900 --> 00:30:12,299
I dlatego Pani się pyta, mało rozmawiam. Może teraz już teraz pod koniec tych lat, oni dorastają, już mają swoje dzieci, córki i ci wnuczkowie.

163
00:30:12,300 --> 00:30:23,566
No to tam  trochę więcej już jest tej rozmowy, ale nie za dużo gadamy, nie gadamy.

164
00:30:23,567 --> 00:30:41,866
Ja tylko jedną rzecz preferuję w domu, nie niszczyć chleba, jak to, a stary, wyrzucić. Zbieram jakoś, nie zniszczyć chleba. To jest dla mnie wielka wartość.

165
00:30:41,867 --> 00:30:50,132
Tak jak już na koniec taka myśl mi już przyszła, ten przyjazd i ta ziemia i ten plac apelowy, to też jest Pani Doroto dla mnie świętość jakaś,

166
00:30:50,133 --> 00:31:00,366
że ja ja tu przyjeżdżam jak do jakiejś świątyni, jak do jakiegoś takiego, że ja to przeżyłem, że ja to znów widzę,

167
00:31:00,367 --> 00:31:07,499
że ja któregoś roku trzy grzyby znalazłem. Tam jak tutaj poszedłem na te tam za tą drogą.

168
00:31:07,500 --> 00:31:23,466
Kiedyś pojechaliśmy z tą Olą, kąpałem się w tej tam w tym w tym jeziorku, tam na dole. No gdzie w głowie człowiekowi, jakie to, tyle lat mija, jakie następują zmiany.

169
00:31:23,467 --> 00:31:36,099
I to dla mnie, to jest mówię, że to wielka sprawa, że przyjeżdżam, to przeżywam i będę przyjeżdżał. Jeszcze coś?

170
00:31:36,100 --> 00:31:39,999
IV: Dziękuję Panu za Pański wywiad.

171
00:31:40,000 --> 00:31:47,567
CM: Danke schön.