1
00:00:00,000 --> 00:00:02,966
JM: ..w polsce.

2
00:00:02,967 --> 00:00:04,999
CM: Ja, läuft.

3
00:00:05,000 --> 00:00:08,399
IV: Datę urodzenia, kiedy ś.., kiedy się Pan urodził ah proszę?

4
00:00:08,400 --> 00:00:15,999
JM: Urodziłem się 13tego Listopada 1926 roku w Warszawie.

5
00:00:16,000 --> 00:00:18,132
IV: Ah ma Pan rodzeństwo?

6
00:00:18,133 --> 00:00:19,032
Miał Pan rodzeństwo?

7
00:00:19,033 --> 00:00:25,166
JM: Miałem rodzeństwo, ale nie mam, bo poumierali już, młodsi byli, ale um.., wcześniej zmarli.

8
00:00:25,167 --> 00:00:29,999
IV: Proszę ah opowiedzieć troszkę może o swojej rodzinie przed wojną.

9
00:00:30,000 --> 00:00:39,466
JM: Przed wojną to się dobrze pochodziło, bo tak ojciec pracował ambasadzie amerykańskej, tak że pensja nie była zła.

10
00:00:39,467 --> 00:00:54,832
I jakoś tam tego pojeg.., w czasie wojny to zamkneli ambasadę, w czasie okupacjii i ah i ah i bez pracy był i ciężko było żyć.

11
00:00:54,833 --> 00:00:57,232
IV: Ile Pan miał rodzeństwa?

12
00:00:57,233 --> 00:01:02,999
JM: Miałem, nas jest trzy, dwoje, dwóch braci.

13
00:01:03,000 --> 00:01:07,632
IV: Ah, i ah do wybuchu wojny, gdzie ah Pan mieszkał?

14
00:01:07,633 --> 00:01:11,099
JM: Mieszkaliszmy to, to tak w kilku miejscach.

15
00:01:11,100 --> 00:01:22,232
Dlatego, że, że to wtedy mieszkanie byłe też drogie, z ale adresów tego nie trzeba, tak?

16
00:01:22,233 --> 00:01:21,999
IV: Ah, adresów nie trzeba, nie.

17
00:01:22,000 --> 00:01:36,266
JM: Tak? Mhm {potwierdzając} w kilku miejscach mieszkali, wynajmowali mieszkanie, póżniej ojciec sobie ze ah taką plac mały kupił na targówku.., dzielnica taka, na, na Pradze jest.

18
00:01:36,267 --> 00:01:43,432
Kupił i zaczeli budować taki domek mały, pokój z kuchnią.

19
00:01:43,433 --> 00:01:53,766
No i skończyli, póżniej znowu szy.., ślub nasz był i tak, i tak to się zaczeło.

20
00:01:53,767 --> 00:01:56,999
IV: Mhm {potwierdzając} kim z zawodu była Pana mama?

21
00:01:57,000 --> 00:01:57,666
JM: Proszę?

22
00:01:57,667 --> 00:01:59,666
IV: Kim z zawodu była ah Pana mama, czym się zajmowała?

23
00:01:59,667 --> 00:02:03,099
JM: Zawodu?

24
00:02:03,100 --> 00:02:15,499
Mama to była, pomagała, wujek był krawiec i mama pomagała wujkowi tam, tam ah pomagała przy krawiecwie.

25
00:02:15,500 --> 00:02:17,732
A ojciec w ambasadzie pracował.

26
00:02:17,733 --> 00:02:20,132
IV: Ah a bracia w jakim wieku byli?

27
00:02:20,133 --> 00:02:29,232
JM: Bracia to byli, jeden był sześć lat ode mnie młodszy, drugi osiem chyba, prawda? Tak.

28
00:02:29,233 --> 00:02:32,199
IV: Czyli ah dzieciństwo spędził ta.., ah Pan w Warszawie?

29
00:02:32,200 --> 00:02:34,032
JM: Tak.

30
00:02:34,033 --> 00:02:35,932
IV: Chodził Pan do szkoły?

31
00:02:35,933 --> 00:02:45,632
JM: Chodziłem, ja do, chodziłem ten ah kończyłem podstawówkę, podstawówka, to kiedyś to powszechna się nazywała.

32
00:02:45,633 --> 00:02:56,899
Ostatnią klasę i od razu zapisałem się do zawodowej szkoły metalowej i tam chodziłem do tej szkoły i właśnie z tej szkoły wychodziłem z warsztatu i to wtedy mnie ten

33
00:02:56,900 --> 00:03:08,866
z, z łapanki aresztowali, wywieźli na Szucha i tam trzymali trochę i później pociąg i do Flossenburga.

34
00:03:08,867 --> 00:03:14,166
IV: Ah czyli ah, ah Pan uczęszczał do szkoły zawodowej?

35
00:03:14,167 --> 00:03:15,332
JM: Tak, tak.

36
00:03:15,333 --> 00:03:18,066
IV: Ah i ah, jak doszło do aresztowania Pana?

37
00:03:18,067 --> 00:03:22,466
Może sobie Pan przypomnić, jak doszło do aresztowania?

38
00:03:22,467 --> 00:03:34,832
JM: No to poprostu tak te budy takie na samochodach były, zajechały, zamkneli ulicę i łapali ludzi i ściągnali.

39
00:03:34,833 --> 00:03:49,566
Patrzeli jakie dokumenty i tego i ja miałem "Ausweis" taki, bo tak ah pracowałem dorywczu, tak jeszcze jako chłopak, ale ten "Ausweis" mu się nie podobał,

40
00:03:49,567 --> 00:04:00,432
to już zaczą mówić, ale ja nie rozumiałem jego i tak, dwie do budy, do samochodu a, a ten "Ausweis" zabrali.

41
00:04:00,433 --> 00:04:04,466
IV: Ah a może sobie Pan przypomnić który to był rok, kiedy Pana aresztowali?

42
00:04:04,467 --> 00:04:06,899
JM: Bo ja wiem?

43
00:04:06,900 --> 00:04:10,732
Wie Pani, trudno wiem to.

44
00:04:10,733 --> 00:04:15,399
IV: Ah później jak Pana aresztowali, co się później z Panem wydarzyło?

45
00:04:15,400 --> 00:04:25,999
JM: To później nas zawieźli do Flossenburga na, na ten, na ogólny taki blok, starsi i młodsi i później przywieźli..

46
00:04:26,000 --> 00:04:32,332
IV: Może po malutku ah, jak wyglądał, może sobie Pan przypomnieć, jak wyglądał transport do ah Flossenburga?

47
00:04:32,333 --> 00:04:36,299
Pan przed chwilką powiedział, że trafił Pan na ah Szucha ah..

48
00:04:36,300 --> 00:04:36,632
JM: Tak.

49
00:04:36,633 --> 00:04:39,199
IV: Na Szucha, co się znajduje na Szucha?

50
00:04:39,200 --> 00:04:51,499
JM: No to tam było ten, i więzienie pod ziemiach było i, i ten i przetrzymywali osobe które tam aresztowane i póżniej stamtąd wywozili też.

51
00:04:51,500 --> 00:04:55,999
IV: Jak Pan długo był tam ah w tym ah więzieniu, nie może sobie Pan przypomnieć?

52
00:04:56,000 --> 00:05:08,566
JM: No rózne przesłuchania, rózne tego, bo tam mówiąc, że to "Ausweispass" jest fałszowany był, że tego, że tam, no przecież ja to dostałem z firmy

53
00:05:08,567 --> 00:05:14,999
i tak Flossenburgu to przywiezli nas na ogólny blok taki, starsi, młodsi.

54
00:05:15,000 --> 00:05:19,032
IV: Mhm {potwierdzając} ah transport do Flossenburga, czym Pan ah przyjechał?

55
00:05:19,033 --> 00:05:20,032
JM: Pociągiem, pociągiem.

56
00:05:20,033 --> 00:05:20,499
IV: Pociągiem?

57
00:05:20,500 --> 00:05:20,999
JM: Tak.

58
00:05:21,000 --> 00:05:23,366
IV: Mhm {potwierdzając} ile trwała podróż do Flossenburga?

59
00:05:23,367 --> 00:05:26,999
JM: Wie Pani, że nie wiem, nie wiem, bo to było kilka dni było.

60
00:05:27,000 --> 00:05:28,999
IV: Jakie byłe warunki, może sobie Pan przypomnie..

61
00:05:29,000 --> 00:05:29,666
JM: Proszę?

62
00:05:29,667 --> 00:05:32,399
IV: Jakie byłe warunki ah tam w tym..?

63
00:05:32,400 --> 00:05:36,799
JM: No warunki to nie dobre no.

64
00:05:36,800 --> 00:05:50,099
Ale później jeszcze gorsze byłe, bo później jak wieźli nas to z jednego obozu do drugiego, to pół kubełka kartofli surowych i, i wody ku.., kubełek.

65
00:05:50,100 --> 00:05:54,832
Tak kto się dostał, to i się napił, a kto nie, to, to nie mógł.

66
00:05:54,833 --> 00:05:58,899
IV: Czy ah w czasie transportu umierali więźniowie?

67
00:05:58,900 --> 00:06:12,632
JM: Tak ha, tak umiera, bo to tak było, że jechaliśmy ah z Kamenza, chyba do Gross-Rosen, to w tym wagonie ruskie byli,

68
00:06:12,633 --> 00:06:19,266
dużo ruskich siedziało, kilku Polaków, no, no i jeszcze od jacych innych narodowości.

69
00:06:19,267 --> 00:06:26,399
I ruskie mówią, źe wołge {?} zaśpiewają i będziemy w Czechosłowacji uciekać, wagon otworzą.

70
00:06:26,400 --> 00:06:41,332
No i ah to tak było, że tak było, ciemno lampy naftowe się paliły, środkiem to siedziely wartownicy i ten rusek jeden zaczą spiewać, drugi za złapał te polano drzewo takie,

71
00:06:41,333 --> 00:06:53,166
bo tam piesem piecikiem było palone, machną tym drzewem a ta lampa spadła, zgasła i ci wartownicy się obudzili, bo jeszcze dwóch było, zaczeli strzelać po wagonie.

72
00:06:53,167 --> 00:07:03,132
Później komandant przyjechał i, i też zatrzymał i nie puszczali nas aż do Gross-Rosen całą drogę.

73
00:07:03,133 --> 00:07:07,332
IV: Czyli to był transport ah do Gross-Rosen z jakiego obozu?

74
00:07:07,333 --> 00:07:08,132
JM: Proszę?

75
00:07:08,133 --> 00:07:11,466
IV: Z jakiego obozu ah transport do Gross-Rosen?

76
00:07:11,467 --> 00:07:12,666
JM: Z jakiego obozu?

77
00:07:12,667 --> 00:07:12,999
IV: Tak.

78
00:07:13,000 --> 00:07:19,332
JM: Z Kamenza, to było, tak, to było takie komando, tam było nie wiem ile osób, no pare set osób było.

79
00:07:19,333 --> 00:07:26,099
IV: Mhm {potwierdzając} ah może wrócimy do transportu, do transportu do Flossenburga.

80
00:07:26,100 --> 00:07:31,932
Ah, ah Pan przyjechał tutaj do Flossenburga..

81
00:07:31,933 --> 00:07:31,999
JM: Tak.

82
00:07:32,000 --> 00:07:41,032
IV: ..i jak Pan ah doszedł tutaj do obozu, to napewo ah więcej więżniów szło ah jakie było Pana pierwsze wrażenie tutaj, jak..?

83
00:07:41,033 --> 00:07:50,299
JM: Ja dopiero, bo powiedzieli, że to dojedziemy do pracy do fabryki a dopi.., jak zobatrzyłem druty i kolczasa dopiero się zaorientowałem gdzie jestem.

84
00:07:50,300 --> 00:07:52,232
IV: I co Pan myślał na ten temat?

85
00:07:52,233 --> 00:07:55,799
JM: No nic, nic nie miałem do powiedzenia, bo przeciesz to..

86
00:07:55,800 --> 00:07:57,866
IV: Co się później działo, jak Pan zobaczył..

87
00:07:57,867 --> 00:08:14,699
JM: Później to na ogólnym bloku, wie Pani i tam ah byli starsi i młodsi i przywieźli tam Słowaków, partisantów Słowackich, ah z brodami z, z buty to z łyka mieli takie, z jednego drzewa wyd.. strugane.

88
00:08:14,700 --> 00:08:29,466
I, i oni ah, jak oni przyszli to nas wzieli na młodosia, do bloku 19tego na, na, ah na ten Flossenburgu ah na ten, na blok młodych na młodocianych..

89
00:08:29,467 --> 00:08:33,532
IV: Czyli Pan trafił na ten ah blok na młodocianych?

90
00:08:33,533 --> 00:08:34,166
JM: Tak.

91
00:08:34,167 --> 00:08:35,532
IV: Gdzie on się znajdował tutaj?

92
00:08:35,533 --> 00:08:41,499
JM: No to tu przy, przy ten, przy chyba przy "Reichstubie".

93
00:08:41,500 --> 00:08:46,499
Tu pracowaliśmy w tym, Messerschmitta w tych warszty.. zakładach.

94
00:08:46,500 --> 00:08:56,599
IV: Może jeszcze wrócimy ah wrócimy, jak Pan ah przyjechał tutaj do obozu ah trafił do tego ah baraku ah do tego bloku nr. 19.

95
00:08:56,600 --> 00:08:58,199
JM: Nie, to później już.

96
00:08:58,200 --> 00:09:01,232
IV: Później mhm {potwierdzając} ah jaka była procedura?

97
00:09:01,233 --> 00:09:06,632
I jak to się odbywało jak przybyliście tutaj do obozu?

98
00:09:06,633 --> 00:09:08,732
JM: Jak się to odbywało to na, na..?

99
00:09:08,733 --> 00:09:14,332
IV: Ah, czy ah, ah odbierano ah wam ah ubrania?

100
00:09:14,333 --> 00:09:17,332
JM: Ah tak, ubrania tak, pasiaki wszyscy dostali.

101
00:09:17,333 --> 00:09:18,666
IV: Jak to wszystko wyglądało?

102
00:09:18,667 --> 00:09:36,166
JM: Tak, no normalnie składało się wszystko, ah nie z jednego obozu jak nie, tylko jak się ah z tego przychodziło do obozu, to już zabierali ubrania wszystko, dokumenty i wszystko tego i, i pasiaki.

103
00:09:36,167 --> 00:09:45,832
A najgorzej to później własnie było na tym 19tym bloku, bo tam, tam rządzili "Zimmerdienści".

104
00:09:45,833 --> 00:09:59,032
I tak i kiedyś pracowaliśmy w fabrycę, z kolegą przychodzimy, patrzę, później przychodziliśmy a ten, na naszym łószku ah nie ma koca

105
00:09:59,033 --> 00:10:08,832
i śnieg tak przyprószone, szyba wybita, przy oknie spaliśmy i od, kolega miał koło mnie łószko, no i mówiłem: "No, jak teraz spać?"

106
00:10:08,833 --> 00:10:15,566
Nie pójdziemy do blokowego, bo, bo raz nam odmówił jak bótów nie mieliśmy, bóty ukradli.

107
00:10:15,567 --> 00:10:20,699
Też kazali we chować te, nie wolno chować tylko pod łóżko żeby kłaść.

108
00:10:20,700 --> 00:10:24,932
Ale myśmy wyjeli to a znów z tej zmiany przyśliśmy.

109
00:10:24,933 --> 00:10:35,599
Wyjeliśmy te, te buty, rano idziemy, patrzę, nie mamy bótów a to trzeba iść zima, trzeba iść do, do, do pracy.

110
00:10:35,600 --> 00:10:41,099
Pośliśmy do blokowego to powiedział, no jak bótów nie znajdziecie to boso pójdziecie.

111
00:10:41,100 --> 00:10:52,599
Ale tam k.. ah koledzy drucik [?} co byli razem znami na tym, tylko oni dłużej byli już, to dali nam takie stare, jeden był dłuszy, drugi krótszy

112
00:10:52,600 --> 00:10:59,466
to rozerwany, to drewniaki i takie co było to się włożyło, żeby, żeby iść tylko do tej pracy.

113
00:10:59,467 --> 00:11:06,332
No, poszliśmy a na drugi dzień to się poszło do magazynu i się wymieniło i już było.

114
00:11:06,333 --> 00:11:10,032
IV: Ah wróćmy może do przybyća jeszcze do obozu.

115
00:11:10,033 --> 00:11:13,499
Czy przychodził Pan przez a blok kwarantanny?

116
00:11:13,500 --> 00:11:16,166
Czy przychodził Pan kwarantanny tutaj do Flossenburgu?

117
00:11:16,167 --> 00:11:22,932
JM: Chyba tak, bo ja to nie, nie znałem się co to kwarantanna, ale, ale siedzieliśmy na bloku tak.

118
00:11:22,933 --> 00:11:25,999
IV: Jak długo sobie Pan jej może przypomnić?

119
00:11:26,000 --> 00:11:26,999
JM: Ta kwarantanna?

120
00:11:27,000 --> 00:11:27,566
IV: Tak.

121
00:11:27,567 --> 00:11:30,799
JM: Nie wiem, nie mam pojęcia, bo w Dachau to było trzy miesiące.

122
00:11:30,800 --> 00:11:32,566
A tam nie wiem, nie wiem, nie wiem.

123
00:11:32,567 --> 00:11:33,966
Nie mam pojęcia.

124
00:11:33,967 --> 00:11:40,932
IV: Ah czy ah po przybyciu do obozu ah musiał Pan iść do łaźni?

125
00:11:40,933 --> 00:11:42,132
Tutaj do Flossenburga?

126
00:11:42,133 --> 00:11:43,666
JM: Jeszcze raz proszę, bo nie rozumniałem.

127
00:11:43,667 --> 00:11:50,099
IV: Ah czy ah po przybyciu do Flossenburga tutaj do obozu ah czy Pan musiał iść do łaźni?

128
00:11:50,100 --> 00:11:51,566
JM: Ah tak, tak.

129
00:11:51,567 --> 00:11:52,932
IV: Jak to wyglądało?

130
00:11:52,933 --> 00:11:55,166
JM: No w puszczali wodę.

131
00:11:55,167 --> 00:12:04,599
Flossenburgu to tam, to wodę to puszczali jak do łaźni iść to raz gorąca, raz zimna była ta woda.

132
00:12:04,600 --> 00:12:12,499
IV: Jak się Pan czuł w tym momencie jak Pan właśnie ah był ah w tej łaźni i puszczali raz zimną, raz ciepłą wod.., gorącą wodę?

133
00:12:12,500 --> 00:12:20,866
JM: No to wszyscy krzyczeli, krzyczeli, to tam przy trochę przykręcili wodę, ale jak się szło do łazień to już na całą noc już.

134
00:12:20,867 --> 00:12:30,299
Bo "Lausung" robili to jak tam gdzieś wsze znalazł to już od razu do łazień, zapisali numer i nad samą noc.

135
00:12:30,300 --> 00:12:32,432
IV: I Pan też cos takiego przeżył?

136
00:12:32,433 --> 00:12:33,099
JM: Tak.

137
00:12:33,100 --> 00:12:33,132
IV: Ile razy?

138
00:12:33,133 --> 00:12:34,432
JM: Może ze dwa, trzy razy może.

139
00:12:34,433 --> 00:12:35,332
IV: Dwa, trzy razy.

140
00:12:35,333 --> 00:12:35,566
JM: Tak.

141
00:12:35,567 --> 00:12:38,099
IV: Jak to wyglądało właśnie to "Entlausung"?

142
00:12:38,100 --> 00:12:53,099
JM: No to wie Pani doleli tem płynem jakim takim żerącym {?} pod pachami i ten, i ten smarowali takim płynem, z penslem tak zmarowali człowiek,

143
00:12:53,100 --> 00:13:03,899
żeby te wszyska zobatrzczali, tak byłe wszy i tak, bo to taka masa ludzi to pchły i wszy to były i jednego łóżka do drugiego przychodziły.

144
00:13:03,900 --> 00:13:08,932
IV: Ah, jak wyglądała sytuacja w bloków, w baraków? Ah..

145
00:13:08,933 --> 00:13:10,032
JM: Proszę?

146
00:13:10,033 --> 00:13:12,832
IV: ..ile osób, ile więźnów było w baraku?

147
00:13:12,833 --> 00:13:15,299
Jak wyglądała sytuacja w baraków?

148
00:13:15,300 --> 00:13:22,866
JM: No tego to wie Pani to tródno mi powiedzieć, bo ja nie liczyłem i nie wiem ile taka jaka ilość było.

149
00:13:22,867 --> 00:13:30,499
Ale bym może powiem jak ten, jak te baty dostałem.

150
00:13:30,500 --> 00:13:41,932
Bo przyśliśmy z fabryki, patrzymy gołe łóżka są, śnieg przyprószył, szyba wybita w oknie no i jak to się położyć w zimę?

151
00:13:41,933 --> 00:13:44,132
Bez koca, bez niczego?

152
00:13:44,133 --> 00:13:54,432
A kolega mówi, mówi: "Ja tu przechodziłem to na drugim rzędzie, jakieś łószka są puste, nikogo tam nie ma i kocami przekryte są."

153
00:13:54,433 --> 00:13:58,599
No i ja mówie: "No to idziemy, weźniemi te koce, bo przyciesz musimy pod czym spać."

154
00:13:58,600 --> 00:14:10,899
A te koce to wie Pani zawsze brakowało dlatego, że dodarli na oluce {?} to owilali się tak tu, żeby było cieplej, bo to były te drelichy takie pasiasne.

155
00:14:10,900 --> 00:14:21,732
Zawsze brakowało tego, no i to wzieliśmy te koce, przykryliśmy się, śpimy i cieszymy się, że już mamy cieplej a to patrzę w nocy chodzi,

156
00:14:21,733 --> 00:14:28,132
ja się obudziłem, patrzę ktoś ze świeczką chodzi tak koło prycz i patrzy i tam spacerał.

157
00:14:28,133 --> 00:14:39,299
Nie wiem, co oni szukali, nie wiedziałem, później jak doszli do nas a to "Zimmerdienści", cztery takich dobrzy z budowanch byków,

158
00:14:39,300 --> 00:14:57,899
złapali nas obóch i koledzy i dwie i do, do "Schreibera", czy blokowego nie pamiętam już i tam dopiero ah tam o jeden werdyk {?} tylko był, dwa set kasi {?} na zobu {?} to dwadzieścia pięć watów.

159
00:14:57,900 --> 00:15:05,532
To dosty {?}, leli, to jeden trzymał tu nogami tak głowę a drugi lał.

160
00:15:05,533 --> 00:15:10,232
I jeden trzeci liczył jeszcze.

161
00:15:10,233 --> 00:15:15,999
Z tego stołka to się suneliśmy jak te, że już siły nie było, żeby się podnieść tylko na czwórka tak,

162
00:15:16,000 --> 00:15:26,666
śliśmy do tego do tej naszej sypialni to jeszcze te "Zimmerdienści" ustawili się z jednej strony i z drugiej i jeszcze, jeszcze pod żebra pod kobjaku {?}.

163
00:15:26,667 --> 00:15:39,332
Głowa nie głowa, bo żebra to, nie miał, w tedy żebra dwa, żebra pęknięty, głowa rozbita.

164
00:15:39,333 --> 00:15:53,732
Później to się nawet nie chodziliśmy myć, bo, bo chodzili i szukali, bo nie, tyle ludzi to nie wiedzieli kto to był, to my nie, nie rozebraliśmy się w tej umywalni,

165
00:15:53,733 --> 00:16:06,666
żeby nie poznali, bo jeszcze by dołożyli nam, bo później patrzyliśmy to oni w nocy przychodzili i chcieli jeszcze nam dołożyć jeszcze, jeszcze lania, bo jeszcze za mało było.

166
00:16:06,667 --> 00:16:11,566
IV: Jak wyglądałe warónki ah sanitarny albo higieniczny na blok?

167
00:16:11,567 --> 00:16:12,199
JM: Sanitarny?

168
00:16:12,200 --> 00:16:14,532
IV: Czym sie było umyć? Była ubikacija?

169
00:16:14,533 --> 00:16:21,132
JM: Ah, to było, było ten "Waschraum" tak, takie do mycia, to można było się rozbierać do pasa.

170
00:16:21,133 --> 00:16:24,366
No i łaźnia była przeciesz też.

171
00:16:24,367 --> 00:16:36,432
Ale mimo tego to wszy i pchły byłe bo, bo to masa ludzi.

172
00:16:36,433 --> 00:16:40,499
EM: Jeszcze głowy ogolony {???}.

173
00:16:40,500 --> 00:16:45,099
IV: Co Pan dostawał ah do ah jedzenia?

174
00:16:45,100 --> 00:16:57,899
JM: Do jedzenia ah Flossenburgu to była ah przyważnie taka zupa, albo ah ta chlebowa to żadka, to nie chcieliśmy, nie lubiliśmy,

175
00:16:57,900 --> 00:17:14,432
albo z takich ah taka gęsta masa, taka zielona z jakich liści buraków pewnie i pary kartofli tam przekrojonych tylko tak na, na pary cięści i to ale to się trochę zapchało.

176
00:17:14,433 --> 00:17:21,132
No i, i ten, i później na młodocianym bloku jak byłem to jeszcze "Zulage" taką dodawali.

177
00:17:21,133 --> 00:17:33,632
To była taka, taki dodatek dla młodoszanych to było też na ileś tam cięsci krojony bochenek chleba.

178
00:17:33,633 --> 00:17:47,299
A te "Zimmerdienści" to jak mieli złość to na kogoś to rzucał do zupy wrzucił to pajtkę chleba, a to się tylko raz dziennie dostawało bo rano to taki jakiś..

179
00:17:47,300 --> 00:17:56,999
I mówili ludzkie to wieli do czaj ah to taki z liści jakich pażony to już było.

180
00:17:57,000 --> 00:18:01,966
IV: Ah, jak wyglądała codzienność w obozie, jak się zaczynał dzień w obozie?

181
00:18:01,967 --> 00:18:05,366
Co Pan robił w całe ah przez cały dzień?

182
00:18:05,367 --> 00:18:06,332
JM: W obozie?

183
00:18:06,333 --> 00:18:07,099
IV: Mhm {potwierdzając} tutaj w obozie.

184
00:18:07,100 --> 00:18:17,999
JM: Ah to myśmy pracowali do Messerschmitta to były za obozem byłe jeszcze drutym kolczasem i wierzyczki {?} były wartownikami i tamte byłe te hale.

185
00:18:18,000 --> 00:18:21,432
I ja na jedenastej hali pracowałem to się tak pod góre szło.

186
00:18:21,433 --> 00:18:24,899
Nie wiem gdzie ta góra się tu podziała a nie widziałem teraz.

187
00:18:24,900 --> 00:18:26,232
IV: Ah..

188
00:18:26,233 --> 00:18:28,232
JM: Jedenasty "Abteilung" to był.

189
00:18:28,233 --> 00:18:32,332
IV: Ah czyli Pan pracował u Messerschmitta, jakie miał Pan zadanie, co Pan robił?

190
00:18:32,333 --> 00:18:40,332
JM: Ja, ja miałem nitowanie z kolegą, my nitowali kadłuby przy samolotach.

191
00:18:40,333 --> 00:18:42,932
IV: Czy były jakiś akty sabotażu?

192
00:18:42,933 --> 00:18:44,699
Ah jak byli, był Pan?

193
00:18:44,700 --> 00:18:47,299
JM: Nie, nawet na lotu nie było nie przypomniąco.

194
00:18:47,300 --> 00:18:59,332
Ah n.., to lit.., "Licht aus" jak krzyknął, to było majster było takie był cywilni Niemiec ah to wychodził na zewnąć a nas zamykali a my do samolotu i spaliśmy,

195
00:18:59,333 --> 00:19:11,399
bo to zewnątrz zamknięty były te baraki to często te naloty były tam ale nie, nie z bombardowaniali nie, nie, nie przypominam sobie.

196
00:19:11,400 --> 00:19:28,332
A dobrego majster mieliśmy, Niemiec był taki, to z ah był żołnierem frontowym tam mówił ktoś, że ten, ale taki dobry człowiek, uczynny, on przynośił nam chleb z margaryną dwa razy w tygodniu.

197
00:19:28,333 --> 00:19:31,299
IV: Ale, nie pamięta Pan jego nazwizka, jak się..

198
00:19:31,300 --> 00:19:42,999
JM: Oh, nie, nie, nie nawet nie wiedzałem jak się nazywa, ale był taki, kiwał głową ah jak się coś żle zrobiło czy nitowało czy co, to przyszedł, kazał to

199
00:19:43,000 --> 00:19:52,399
ah wy.., wywiercić z powrotem i pokazał jak, co wszystko tak że, taki ludzki czwowiek był.

200
00:19:52,400 --> 00:19:53,399
IV: Ah przy przez innych..

201
00:19:53,400 --> 00:20:00,166
JM: Nie bił, nie krzyczał, tylko łagodnie wszystko wytłumaczył.

202
00:20:00,167 --> 00:20:06,666
IV: A czy inni naprzykład Kapo czy "Vorarbeiterzy" też byli tacy ludzcy, czy zdarzały się..?

203
00:20:06,667 --> 00:20:15,999
JM: Oh nie wszyscy, był Oberkapo, to był taki ah taki ten na całą halę rządził na jeden na halę był, Oberkapo.

204
00:20:16,000 --> 00:20:29,599
To ten to rzucał, miał taki do, brał taką do, do nitowania to taką babkę, tak się mówi takie myterator {?} z pięć kilo albo więcej ważyło, to jak rzucił najwięcej to rozpęndzał przy ubikacjii.

205
00:20:29,600 --> 00:20:36,599
Bo tam przy tym to zbierali się ci co nie chcieli pracować, to, to tak ich rozpensał.

206
00:20:36,600 --> 00:20:43,699
To cisną, z daleka rzucał tak w nich.

207
00:20:43,700 --> 00:20:54,232
IV: Czy zdarzały się przypadki naprzykład, że ktoś specialnie uszkodził coś ah na fabrycę pod czas pracy i był podejrzany o sabotarz?

208
00:20:54,233 --> 00:20:57,332
JM: Nie, to nie słyszałem wie Pani.

209
00:20:57,333 --> 00:21:06,399
Nawet ah z piłki tej metalowej takie z tego brzeszczotu {?} to robiliśmy sobie takie nożyki, bo nie mieliśmy noże wcale.

210
00:21:06,400 --> 00:21:15,699
Do chleba, chociasz nie było co kroić bardzo, ale ah lepiej smakowałe jak się ukroiło kromkę.

211
00:21:15,700 --> 00:21:27,999
To, to zabierali to, zaglądali, rewidowali jak tego i zabierali te wszyskie ostre rzeczy takie.

212
00:21:28,000 --> 00:21:40,466
IV: Jakie byłe stosunki ah między więźnami, między właśnie innymi więźnami, czy rozmawiał Pan ah z innymi więźnami, czy pomagaliście sobie nawzajem?

213
00:21:40,467 --> 00:21:50,766
JM: Ah tak, wie Pani tam, nawet jak ześmy wtedy to ten te buty to nam i jeden większy, drugi mnjejszy, ale dali stare, bo, bo musieliśmy iść do fabryki a nie mieliśmy obuwia.

214
00:21:50,767 --> 00:21:59,499
A buty zgineły, nowe bute były drewniaki ah to zima, mróz i iść boso.

215
00:21:59,500 --> 00:22:04,399
IV: Jak zaczynał się dzień wogóle ah w obozie?

216
00:22:04,400 --> 00:22:16,332
JM: No tak, rano się wstało, był ten, przynieśli ten, ten czaj, taki do picia, ale to mało kto pił, bo się pić, pić nie chciało, jak nie był co jeść {śmiejąc się}.

217
00:22:16,333 --> 00:22:31,599
Człowiek, człowiek stał głodny, kład się głodny, tylko myślał o jedzeniu, taki jakiś umył {?} był zawsze odnięty, że za umietnały {?}, że myślał tylko jeden, żeby się raz najeść w życiu.

218
00:22:31,600 --> 00:22:34,399
IV: I o tym też Pan myślał?

219
00:22:34,400 --> 00:22:35,332
JM: Proszę?

220
00:22:35,333 --> 00:22:36,799
IV: Żeby się raz najeść w rzyciu?

221
00:22:36,800 --> 00:22:38,432
JM: Tak.

222
00:22:38,433 --> 00:22:41,632
IV: O czym Pan jeszcze myślał w tym momencie?

223
00:22:41,633 --> 00:22:46,132
JM: Z początku to się o rodzinie myślało, bo matka nie wiedziała nawet, czy ja żyjie czy nie.

224
00:22:46,133 --> 00:22:52,499
I czy, czy zabili mnie, czy, czy wywieżli, czy co.

225
00:22:52,500 --> 00:23:09,399
Dopiero się dowiedziała po wyzwoleniu, to napisałem, to przeciesz trzy strefy były, Amerikańską, Angielską i Francuską i dopiero jak usłyszały to dwa tygodnie siedzieli rodzice w okniej wyglądali tak na mnie.

226
00:23:09,400 --> 00:23:16,999
IV: Czy możnabyło w obozie wymieniać naprzykład ah się ah, ah można było coś kupić, albo wymienić..?

227
00:23:17,000 --> 00:23:24,799
JM: Ah no to, to, ja chyba nie wiem ile tam, hm, pare Marek jakiech dostałe te obozowe jakieś te marki były.

228
00:23:24,800 --> 00:23:34,666
No to kupiłem, piwo można było kupić ah ten sól i jeszcze coś w torebkach ah tak to nic więcej chleba nie kupił, nic nie kupił,

229
00:23:34,667 --> 00:23:45,699
A między sobą to tak wymieniali tam, przeży.., jak się wszedł do obozu to trzeba było, żeby mieć, żeby w czymś jeść to trzeba było i łyżke kupić.

230
00:23:45,700 --> 00:23:59,499
I ten, i jakąś miseczkę czy menażkę to wszystko za pajtki chleba, bo to nic nie było, a byli tacy co wymnienali tą pajtkę chleba to na ile tam na czternastu, czy na osiemnastu była pajtka chleba,

231
00:23:59,500 --> 00:24:04,832
no taka pajtka chleba na cały dzień, to było obiad, kolacja i śniadanie.

232
00:24:04,833 --> 00:24:19,632
To, to za to wymieniali sobie no pół pajtki brał ah na ten, na brukiew wymieniał, wymienił na brukiew a później kupował ah li.., denuchaczke {?} taką taki pyłek do tego, palili to,

233
00:24:19,633 --> 00:24:22,399
bo takie palacze byli, że nie mogli się obyć bez palenia.

234
00:24:22,400 --> 00:24:27,099
Ja to nigdy w życiu nie paliłem, ale to mój kolega palił.

235
00:24:27,100 --> 00:24:40,799
Wymienił jeszcze te pół, pół pajtki to dostał brukiew i to te brukiew później jeszcze na ten zamienił na, na tą niuchatszkę {?} do pal.., żeby miał zapalić co.

236
00:24:40,800 --> 00:24:45,232
IV: Ah, czy byłe ah jakiś kary w obozie?

237
00:24:45,233 --> 00:24:52,166
Czy ah byli więzniowie bici, za co byli bici?

238
00:24:52,167 --> 00:25:00,566
JM: No, nie wiem, ja to miałem własnie wtedy za te koce to żebyśmy takie dostali lanie i jeszcze kopniaki.

239
00:25:00,567 --> 00:25:08,532
Ja przez to, to i głowe i na uszy, na ucho nie słyszę jedno, słyszę, ale mało,

240
00:25:08,533 --> 00:25:18,399
bo to nie popatrzy.., nie patrzyli gdzie kopać, tylko tak pod żebra, bo ten, bo my na czwurakach śliszmy tak to do, do sypialni.

241
00:25:18,400 --> 00:25:24,366
IV: Ah, czy ah spotykał się Pan z przypadkami chorobę?

242
00:25:24,367 --> 00:25:27,866
Czy inni więźnowie zachorowali na jakieś szczególne..?

243
00:25:27,867 --> 00:25:35,599
JM: Oh chorowali, bo były takie te, zapomniałem jak to się nazywa takie też..?

244
00:25:35,600 --> 00:25:37,299
EM: Typhus chyba był.

245
00:25:37,300 --> 00:25:44,099
JM: Nie, nie ta, zapomniałem jak to się nazywa taka izba chorych.

246
00:25:44,100 --> 00:25:47,966
No ale prętko tam wyżucali z tego.

247
00:25:47,967 --> 00:25:49,366
IV: Krankenrevier?

248
00:25:49,367 --> 00:25:53,466
JM: Tak, chyba tak.

249
00:25:53,467 --> 00:25:55,999
IV: Jak długo był Pan tutaj do Flossenbürga?

250
00:25:56,000 --> 00:25:59,366
Może sobie Pan przypomnić?

251
00:25:59,367 --> 00:26:14,499
JM: No chyba, chyba w styczniu, we Flossenburgu to byłem, byłem w spół roku chyba.

252
00:26:14,500 --> 00:26:29,232
Ja pamientam jeszcze, jak wiesiali, pracowali, nie którzy to pracowali przy, przy werembie {?} lasu ah kilku pracowało i chcieli u, zacieli uciekać.

253
00:26:29,233 --> 00:26:38,032
I zrobili taką pokazówkę, na plac apelowym oświedlili reflektorami z kilku stron wszystkich więźnów zebrali, musieli powychodzić z baraku.

254
00:26:38,033 --> 00:26:48,566
Patrzecz na to, bo to pokazówka taka była i wieszali tak na tych, tych więźnów powiesili wszystkich, chyba szejściu chyba było.

255
00:26:48,567 --> 00:26:51,199
IV: Ah a skąd oni byli?

256
00:26:51,200 --> 00:26:51,932
Ci więźnowie..?

257
00:26:51,933 --> 00:26:53,632
JM: Nie wiem.

258
00:26:53,633 --> 00:26:56,132
IV: Za co zostali powieszali?

259
00:26:56,133 --> 00:26:59,832
JM: No to za tą ucieczkę właśnie.

260
00:26:59,833 --> 00:27:09,366
Bo oni zapracowali na takich po za terenem ah w tym obozu.

261
00:27:09,367 --> 00:27:17,932
IV: Czy więźnowi między sobą rozmawiali naprzykład o takim wydarzeniu, że ah tych więźniów powieszono?

262
00:27:17,933 --> 00:27:24,166
JM: No tak, rozmawiali wszyscy, oh jeden drugiemu powiedział.

263
00:27:24,167 --> 00:27:28,799
IV: Czy więźnowi między sobą znali się z imienia, ah czy?

264
00:27:28,800 --> 00:27:32,199
JM: No, nie to najbliści tylko znali się.

265
00:27:32,200 --> 00:27:45,266
Jak ja z, o, koło tego kolegi spałem to, to znaliśmy się po imieniu i pracowaliśmy się razem.

266
00:27:45,267 --> 00:27:46,499
IV: Ah.

267
00:27:46,500 --> 00:27:59,266
JM: Nie jedne to koncerty takie urządali, kto jakiś był muzykalny i naczymś grał, to mógł się zapisać i taka altanka była pod ah pod ah półciennym takim dachem.

268
00:27:59,267 --> 00:28:17,232
I tam muzyka, piosenki różne, różne te ah je, piosenki dziwne, ale mówi, nie śpiewali tylko po prostu muzyka nagrane była.

269
00:28:17,233 --> 00:28:24,999
IV: Czy ah stykał się Pan ah ze śmiercią albo z umierającymi tutaj w obozie?

270
00:28:25,000 --> 00:28:28,299
JM: Oh te śmiercią to tak, to nie raz się spotkałem.

271
00:28:28,300 --> 00:28:45,432
Raz to, to było tak to, to było w tym ah tym Kamenzu, ah tam było chyba z pięćset osób to w tej komadzie {?} to tak codzień to mniej było tych ludzi.

272
00:28:45,433 --> 00:28:56,999
Ah to tak jasna nawet apel był to był na korytażu był nie było nadwożu, bo tam za mały teren piekarnia była kiedyś duża, to zrobili pózniej właśnie ten obóz taki mały

273
00:28:57,000 --> 00:29:08,666
i ten i z i stałem tak pierwszym rzędzie a drugi a drugi, trzeci, czwarty później dalej za mną jeszcze.

274
00:29:08,667 --> 00:29:13,866
A jeszcze jeden spóźnił się i wziął mnie popchną mnie tak no i ja cofnełem się o jeden rząd.

275
00:29:13,867 --> 00:29:27,099
A żeby mnie nie, cofną się to akurat to już, bo liczyli później do iluś tam i, i brali akurat, i akurat w tym miejscu wypadło co ja bym byłem.

276
00:29:27,100 --> 00:29:32,499
Później ten zginał co by mnie popchną drugi noc.

277
00:29:32,500 --> 00:29:35,232
IV: Czy Pan miał jakiś kontakt z SS-mannami?

278
00:29:35,233 --> 00:29:35,999
JM: Proszę?

279
00:29:36,000 --> 00:29:37,332
IV: Czy Pan miał jakiś kontakt z SS-mannami?

280
00:29:37,333 --> 00:29:54,099
JM: Nie, nie to, to tylko raz, jeden co ten, wychodziliśmy, bo, bo z obozowego tego na teren ten fabriczny, też ogrodzony ah ten i tam te haly byłe fabriczne.

281
00:29:54,100 --> 00:30:02,866
I wziął, machną ręką, bo ja nie zdążyłem ciapki od, od tego, bo miałem wiąz.., nawiązaną taką czapkę.

282
00:30:02,867 --> 00:30:16,099
I tak machną tą tyczką i ta tyczka mu się nadłamana, ja, zaczą krzyczeć na mnie {śmiejąc się}, bo nie zdążyłem czapki zdjąć, jak się wychodziło, to trzeba zdjąć było przed S-mannem.

283
00:30:16,100 --> 00:30:23,732
W ogóle S-mann jak szedł to trzeba było zdjąć czapkę.

284
00:30:23,733 --> 00:30:33,699
IV: Ah jak Pan był tutaj w obozie we Flossenburgu, ah jakie Pan miał uczucie, uczucia ah co Pan udawało powiedzmy ah siły przedtrwać obóz?

285
00:30:33,700 --> 00:30:34,166
Myślał Pan,..

286
00:30:34,167 --> 00:30:34,499
JM: Proszę, proszę?

287
00:30:34,500 --> 00:30:35,999
IV: ..że Pan przeżyje ten obóz?

288
00:30:36,000 --> 00:30:39,866
JM: Nie, wie Pani, a nie, wogule nie myślałem, bo tylko się o jedzeniu myślało.

289
00:30:39,867 --> 00:30:51,499
Bo człowiek jak, jak, jak zwieże no, że się nie myślił otęmpiały taki rozum był, że tylko myślił, żeby raz w rzyciu się najeść.

290
00:30:51,500 --> 00:31:02,066
Bo to co dzień głód i głód i głód, kładł się spać głodny, wstawał głodny, to o niczym się nie myślało.

291
00:31:02,067 --> 00:31:09,232
Z początku to myślałem o rodzinach, później to i o rodzine się zapomniało, bo już człowiek o jedzeniu tylko myślał.

292
00:31:09,233 --> 00:31:27,166
To jeszcze raz, jeszcze ten Niemiec raz ratował jak, dwa razy w tygodniu nam przynosił takie pajtki, to nas trzech u niego pracowało to wszystkim po kanapce to z margaryną, ale, ale kawałek chleba już było.

293
00:31:27,167 --> 00:31:35,999
Bo to wyskubane wszędzie, no Francuzi to i mlecz jedli i trawe jedli i wszystko co się dało.

294
00:31:36,000 --> 00:31:39,632
IV: Jak długo Pan ah był Pan tutej we Flossenburgu?

295
00:31:39,633 --> 00:31:40,332
JM: Proszę?

296
00:31:40,333 --> 00:31:43,299
IV: Jak długo Pan był tutaj w obozie we Flossenburgu?

297
00:31:43,300 --> 00:31:52,199
JM: No wie Pani, trudno mi powiedzic, bo to czwowiek ani kalendarza nie miał, ani nie liczył a nic to.

298
00:31:52,200 --> 00:31:55,332
IV: Później został Pan przewieziony do ah obozu Kamenz?

299
00:31:55,333 --> 00:31:58,232
JM: Kamenz, tak, to komando było takie.

300
00:31:58,233 --> 00:31:59,699
I tam do tej piekarni właśnie.

301
00:31:59,700 --> 00:32:01,466
IV: Mhm {potwierdzając} a Pan pracował w piekarni?

302
00:32:01,467 --> 00:32:15,166
JM: Nie, nie to nie piekarni, to z tamtąd chodziliśmy do miasta Kamenz i tam do zaborów {?} samolotowych ślifowaliśmy na szlefierni te zabory {?}.

303
00:32:15,167 --> 00:32:24,266
A później z tamtąd to już, nie wiem ile to trwało, bo właśnie do Gross-Rosen nas przewieśli.

304
00:32:24,267 --> 00:32:37,032
To jest, najdłuszsza podróż była i, i głodowa strasznie, bo to ani pić ani jeść nic nie było, tylko raz na tydzień nam rzucił, wogule nas, dla tego, że chcieli uciekać,

305
00:32:37,033 --> 00:32:43,432
to nie chcieli wypuszczać, nawet załatfić się nie można było, żeby wyjść, wyjść z wagonu.

306
00:32:43,433 --> 00:32:47,866
Innych wagonów pószczali a z tego naszego nie.

307
00:32:47,867 --> 00:32:51,799
IV: Ah jak został Pan wyzwolony, gdzie Pan został wyzwolony?

308
00:32:51,800 --> 00:32:53,999
JM: Amerikanie wyzwolili nas.

309
00:32:54,000 --> 00:32:54,432
IV: Gdzie?

310
00:32:54,433 --> 00:33:07,132
JM: To, to w Dachau a to już było tak a to się w ciągu kilka dni tak raz, raz słyszymi strzały, już blisko tak mówimy: "Oh już idzie wyzwolenie."

311
00:33:07,133 --> 00:33:15,999
Blokowy kazał wszystko poze.., powyrzucać, silniky wszystko potem, bo to baraki te drewniane takie z tej płyty paździerowej {?} to,

312
00:33:16,000 --> 00:33:20,932
żeby pod tego, żeby ten odłamek nie przyleciał, bo to, bo to strzałe blisko było słychać.

313
00:33:20,933 --> 00:33:31,666
Później z rano słyszymy, że się znowu ci uciekło, znowu się odparli odejść Amerikanią się cofneli i z nowu czekaliśmy, pare dni tak było, trwało.

314
00:33:31,667 --> 00:33:42,832
A później jak weszli to już jednego dnia w kroczyli to, murzyni, to murzyni pierwsze Armi i Polacy mieli tamtą, było dużo.

315
00:33:42,833 --> 00:33:47,666
IV: Czyli Pan ah z obozu w Gross-Rosen trafił transportem później do..

316
00:33:47,667 --> 00:33:50,399
JM: Do Dachau, tak, tak.

317
00:33:50,400 --> 00:33:53,932
IV: Ah transport obywa, odbywał się pociągiem?

318
00:33:53,933 --> 00:33:58,966
JM: Ah tak, tam wszystko pociągami szło.

319
00:33:58,967 --> 00:34:00,099
IV: Ah Pan..

320
00:34:00,100 --> 00:34:04,699
JM: No, bo to było daleko, wie Pani było, to jechaliśmy pare dni.

321
00:34:04,700 --> 00:34:10,732
IV: Ah po przybytu do Dachau, Pan sobie nie przypomina, kiedy to było, ah kiedy Pan dojechał do Dachau?

322
00:34:10,733 --> 00:34:12,099
JM: Ah w Dachau byłem..

323
00:34:12,100 --> 00:34:13,132
IV: Jak dlugo Pan był..

324
00:34:13,133 --> 00:34:15,832
JM: Na kwarantannie byłem tam trzy miesiące chyba.

325
00:34:15,833 --> 00:34:30,832
Dachau, trzy miesiący byłem na kwarantannie, to osbny blok, wie Pani, taki ogrodzony z tych co przywieźli świeżych to odzielnie, nie pószczali na inne bloki.

326
00:34:30,833 --> 00:34:40,999
IV: Ah proszę może opowiedzieć już ah zakączymy ten okres wojenny, ah kiedy wrócił Pan do Polski?

327
00:34:41,000 --> 00:34:42,166
JM: Do Polski?

328
00:34:42,167 --> 00:34:43,432
IV: Po wyzwoleniu?

329
00:34:43,433 --> 00:34:45,766
JM: To ja w grudniu wróciłem.

330
00:34:45,767 --> 00:34:48,532
IV: W grudniu którego roku?

331
00:34:48,533 --> 00:34:50,266
JM: 5tego, po, po wojnie.

332
00:34:50,267 --> 00:34:51,732
IV: 45.

333
00:34:51,733 --> 00:34:56,399
JM: To po wyzwoleniu, po wyzwoleniu w grudniu wróciłem.

334
00:34:56,400 --> 00:35:09,932
No bo tak później zi.., bliżej koło tego, wzieli nas z obozu, jak wyzwolili to pare dni tak było, to było badania, zastrzyki, wszystko.

335
00:35:09,933 --> 00:35:17,599
Amerykanie robili, samochode się poustawali, tak się przechodziło od jednego do drugiego i robili zastrzyki takie zmacające.

336
00:35:17,600 --> 00:35:30,499
Ale to dużo ludzie umierało, bo to zrobili, dobre, dobre życie było, ta kuchnia wojskowa taka, to i śmietana była a słodka taka i kondensanach pódełkach

337
00:35:30,500 --> 00:35:45,732
i makaraon z konserwami i to jak to nie mógł się potrzymać, to żołądek nie wytrzymywał tam, bo to wygłodzony, zkurczony.

338
00:35:45,733 --> 00:35:55,766
IV: Czy pozostały ah w Panu ah te właśnie przeżycia obozowe ah w dalszym życiu?

339
00:35:55,767 --> 00:36:06,999
Czy te przeżycia obozowe które Pan ah właśnie przeżył, czy one zarzutowałe ah na Pana życie, miały pływ na Pana życie?

340
00:36:07,000 --> 00:36:09,499
EM: Żołądek.

341
00:36:09,500 --> 00:36:18,266
JM: To tak, wie Pani to, ja z początku to chciałem ah jechać, jechać do, do tego, czy to Angli, czy do Stanów,

342
00:36:18,267 --> 00:36:26,299
ale kolega tak mie odradził, mówił: "Nie jedź", mówi, bo, bo mówi "rodzina czeka a nic nie wiedzą o tobie a ty, ty chcesz jechać."

343
00:36:26,300 --> 00:36:35,832
No ale, a jeden właśnie pojechał i dobrze, dobrze wygrał na tym.

344
00:36:35,833 --> 00:36:39,232
EM: Chyba Pani nie o to pytała.

345
00:36:39,233 --> 00:36:41,866
Że żołądek chorujesz całe życie.

346
00:36:41,867 --> 00:36:57,999
JM: No ja na żołądek to miałem obrzodzenia {?} u nas nic nie miałem i, i ten ah zapalenia tej bonej ślusowej żołądka to się..

347
00:36:58,000 --> 00:37:02,999
IV: Czy ah przeżycia obozowe odbiłe się na Pana psychice?

348
00:37:03,000 --> 00:37:11,899
JM: No na pewno ale to wie Pani przez tyle lat, to już, to już je człowiek już zapomina wszystkiego.

349
00:37:11,900 --> 00:37:24,832
Ale bo nas wzieli z tam, z tamtąd wzieli do Freimannu ah z obozu i to było jakie miasto blisko zapomniałem.

350
00:37:24,833 --> 00:37:27,766
Ja mówiłem, nie pamientasz?

351
00:37:27,767 --> 00:37:40,866
Takie dłuże miasto było koło tego Freimannu, Mün.., oh München, do München {???}, przy München.

352
00:37:40,867 --> 00:37:48,366
Później nas do Wildflecken wzieli, przywieźli, to sami Polacy tam byli.

353
00:37:48,367 --> 00:37:51,532
IV: Co Pan robił w tym Wildflecken?

354
00:37:51,533 --> 00:38:02,832
JM: Nic tam nie robiliśmy, bo to już po wyzwoleniu było, nic, siedziliśmy tylko, czakaliśmy, albo do Polski albo za granicy gdzieś jechać.

355
00:38:02,833 --> 00:38:06,066
IV: Po powrocie do kraju, ah co Pan ah później robił?

356
00:38:06,067 --> 00:38:07,999
Czy Pan ah uczył się dalej, czy ah poszedł dalej pracować?

357
00:38:08,000 --> 00:38:29,266
JM: Tak poszłem, poszłem, to kursy samochodowy zkączyłem, to do, do szkoły zawodową, później chodziłem do Technikum samochodowego i kreśleń techniczy zkączyłem też.

358
00:38:29,267 --> 00:38:38,799
Nie pracowałem, bo poszłem jako mechanik, ślusarz mechanik pracowałem później, że więcej zarobić.

359
00:38:38,800 --> 00:38:44,999
IV: Ah czy Pan ah angażuję się w jakiś związkach ah bojowników, czy związkach byłych więźniów?

360
00:38:45,000 --> 00:38:45,166
JM: Proszę?

361
00:38:45,167 --> 00:38:48,232
IV: Czy Pan jest członkiem jakiegoś związków byłych więźniów?

362
00:38:48,233 --> 00:39:12,832
JM: Ah tak, to związku, no mam nawet legitimacje, pokażę.

363
00:39:12,833 --> 00:39:20,999
Oh proszę bardzo.

364
00:39:21,000 --> 00:39:25,199
Nie słychać?

365
00:39:25,200 --> 00:39:41,466
Mhm {potwierdzając} och, a tu Dachau mam.

366
00:39:41,467 --> 00:39:45,932
IV: Czy po powrocie do kraju..?

367
00:39:45,933 --> 00:40:12,999
JM: I kombatantem jestem.

368
00:40:13,000 --> 00:40:15,099
Co?

369
00:40:15,100 --> 00:40:20,999
Dobrze.

370
00:40:21,000 --> 00:40:28,732
IV: Ah, czy po powrocie do ah kraju ah opowiadał Pan o swoich przeżyciach ah rodzinnie obozowych?

371
00:40:28,733 --> 00:40:34,799
JM: No rodzinie, rodzinie tak, rodzina to wiedziała.

372
00:40:34,800 --> 00:40:38,999
EM: Nie tylko rodzinie, {???} opowiadał.

373
00:40:39,000 --> 00:40:42,666
JM: Bo zkączyłem, później ojciec zaczął pracować w ambasadzie z powrotem.

374
00:40:42,667 --> 00:40:55,766
Przyśli tak wezwania dostał, żebyś przyjść do pracy, był dobrym pracownikiem.

375
00:40:55,767 --> 00:41:03,366
IV: Co dla Pana był najgorszym jakimś takim może ah wspomieniem albo ah, ah przeżyciem ah w obozie we Flossenburgu?

376
00:41:03,367 --> 00:41:18,966
JM: No to właśnie największe to z tym, z tymi "Zimmerdienstami", te kopńaki, te lanie to największe przeżycie dla mnie było.

377
00:41:18,967 --> 00:41:28,266
IV: Czy na koniec chciałby Pan jeszcze powiedzieć coś od siebe, ah o osobie czy o obozie?

378
00:41:28,267 --> 00:41:29,399
JM: Ah zaraz, zaraz, bo nie bardzo.

379
00:41:29,400 --> 00:41:37,566
IV: Ah może Pan chce ogólnie może coś opowiedzieć o sobie, kim, jak się Pan czuje teraz na przykład przyjeżdziając do Flossenburga?

380
00:41:37,567 --> 00:41:41,666
Ah Pan pierwszy raz jest tutaj ah po wojnie we Flossenburgu?

381
00:41:41,667 --> 00:41:44,599
JM: Nie, nie byłem, nie byłem, nie, to pierwszy raz dopiero.

382
00:41:44,600 --> 00:41:45,432
IV: Pierwszy raz.

383
00:41:45,433 --> 00:41:53,166
JM: Pierwszy raz, tak, wie Pani, mnie to właśnie to dziwiło, że tego, że chociasz jednego baraku żeby zostawić można było.

384
00:41:53,167 --> 00:41:58,666
A to wszystko nic nie ma, wszystko albo nowe albo wcale nie ma.

385
00:41:58,667 --> 00:42:01,566
Tylko te krematorum je te, które widziałem.

386
00:42:01,567 --> 00:42:06,432
IV: Pan oglądał wczoraj właśnie ah teren ah tego pomnika pamięci.

387
00:42:06,433 --> 00:42:09,499
Jakie Pan, dla Pana, na Pan zrobiło wrażenie?

388
00:42:09,500 --> 00:42:15,132
JM: No wrażenie, przypomnienie, wie Pani to wszystko, że, że takie przeżycia były.

389
00:42:15,133 --> 00:42:17,166
IV: Co Pan czuł w tym momencie, jak Pan..?

390
00:42:17,167 --> 00:42:40,266
JM: I to tych nie, nie w ogóle jak siedzieliśmy tam w obozie to człowiek myślał, nie myślał o, że przeżyjesz, bo Pani to nie było nadzieji w ogóle nie było na przeżycie.

391
00:42:40,267 --> 00:42:43,999
A póżniej to się zaciera tak stopniowo prawda.

392
00:42:44,000 --> 00:42:52,399
Człowiek się starzeje.

393
00:42:52,400 --> 00:43:01,999
Teraz już mamy pięcioro prawnóków.

394
00:43:02,000 --> 00:43:14,866
IV: Czy ah chciałby Pan skierować może jakiś apel do młodzieży, czy do młodego pokolenia ah, ah uwzględniając właśnie Pana przeżycia wojenne?

395
00:43:14,867 --> 00:43:21,232
JM: Ah córka to mówiła, że książke napisać {śmiejąc się}, ale ja człowiek nie ma głowę do tego.

396
00:43:21,233 --> 00:43:47,199
Nie te lata, mój kolega napisał ten, ten Mamsa co mówiłem, to taki rękopis taki był, nie zdążył nawet go przeczytać, bo on tak umarł, raka dostał na pócu i..

397
00:43:47,200 --> 00:43:54,999
Było tu by co napisy.., opisywać.

398
00:43:55,000 --> 00:43:57,999
IV: Pani Jerze, dziękuję Panu za ah tą rozmowę.

399
00:43:58,000 --> 00:43:58,432
Dziękuję.

400
00:43:58,433 --> 00:44:00,099
JM: Dziękuję.

401
00:44:00,100 --> 00:44:04,567
CM: Okay.