1
00:00:00,333 --> 00:00:01,332
IV: Nie, nie, nie do kamery się patrzyć.

2
00:00:01,333 --> 00:00:02,666
CM: Ja, ja, ja.

3
00:00:02,667 --> 00:00:12,632
IV: Ah, heute ist der 20. Juli, ah ich werde ein Interview führen mit Herrn Żukowski, Leszek Żukowski aus Polen.

4
00:00:12,633 --> 00:00:17,332
Er ist am 11. Februar 1929 geboren.

5
00:00:17,333 --> 00:00:46,332
Ah er war KZ-Häftling in Flossenbürg und er hat den Todesmarsch nach Dachau überlebt und wurde in Dachau von der amerikanischen Armee befreit.

6
00:00:46,333 --> 00:01:03,999
Panie Leszku, ah proszę następnie opowiedzieć o ah swojej ah rodzinie ah, skąd Pan pochodzi, o swoich rodzicach ah rodzeństwie ah o ah zawodzie rodziców.

7
00:01:04,000 --> 00:01:12,566
LZ: Ha, zaczynam od tego, że wielkim błędem jest to, że nigdy się nie starałem dowiedzić o przeszłości rodziców.

8
00:01:12,567 --> 00:01:21,232
Ah mój tata był ah kierownikiem młyna {?} w Kutnie a mama była nauczycielką.

9
00:01:21,233 --> 00:01:36,499
Ah miałem siostrę starszą o cztery lata.

10
00:01:36,500 --> 00:01:41,532
IV: Ah gdzie ah Państwo mieszkali ah w jakim mieście?

11
00:01:41,533 --> 00:01:52,732
LZ: Urodziłem się w Kutnie i w Kutnie mieszkaliśmy ah do ah 1940 roku.

12
00:01:52,733 --> 00:02:06,632
Ah wyjątkowo wcześnie ah zacząłem chodzić do szkoły dlatego, że siostra była starsza ja nauczyłem się szybko pisać i czytać.

13
00:02:06,633 --> 00:02:12,499
W związku z tym moja mama chciała, żebym poszedł do skoły jak miałem sześć lat.

14
00:02:12,500 --> 00:02:20,666
A przepisy obowiązujący w ah tym czasie ah wymagały, żeby dziecko idąco do szkoły miało siedem lat.

15
00:02:20,667 --> 00:02:25,466
Ale ponieważ umiałem czytać i pisać, to zapisano mnie do drugiej klasy.

16
00:02:25,467 --> 00:02:37,999
I to ah efekt był taki, że 1939 roku ja miałem dziesięć lat i miałem skończonych pięć klas szkoły podstawowej.

17
00:02:38,000 --> 00:02:40,599
A mieszkaliśmy w centrum miasta.

18
00:02:40,600 --> 00:02:54,166
A rodzice mieli dom jedno rodzinny z dłużym ogrodem na można powiedzieć, że głowniej ulicy miasta, dla tego że ulica ułączyła rynek z ratuszem

19
00:02:54,167 --> 00:02:57,799
ah z ah ulicą z koleją z dworcem.

20
00:02:57,800 --> 00:03:02,332
Więc to była jedna z ah ważniejszych ulic miasta.

21
00:03:02,333 --> 00:03:12,332
Naprzeciwko naszej posesji był budynek sądu.

22
00:03:12,333 --> 00:03:16,432
IV: Ah jak Pan ah przeżywał okupacji niemiecką?

23
00:03:16,433 --> 00:03:21,132
Gdzie Pan był, gdzie się Pan znajdował i co Pan w tym czasie robił?

24
00:03:21,133 --> 00:03:36,266
LZ: Zaczeło się od tego, że w 39 roku ah po wkroczeniu niemców do Polski ah w Kutnie ah nie była uruchomiona szkoła, nie wolno się było uczyć.

25
00:03:36,267 --> 00:03:51,432
Ale po krótkim czasie, po kilku miesiącach, ah teren Polski, w którym właśnie było Kłutno a Kutno jest oddalonoy 130 km od Warszawy ah w kierunku zachodnim,

26
00:03:51,433 --> 00:04:02,666
170 km od Poznania w kierunku zchodnim, ah teren został nazywany Warthegau i został przyłączony do Trzeciej Rzeszy.

27
00:04:02,667 --> 00:04:13,932
Ah nie wiem, czy dlatego, że mieszkaliśmy w centrum miasta, czy dlatego, że komuś się dom podobał, zostaliśmy wysiedleni.

28
00:04:13,933 --> 00:04:27,999
Ah to znaczy, mój tata już wtedy nie żył ah mama i córka, znaczy siostra i ja, musieliśmy opóścić dom i musieliśmy wyjechać z terenów Rzeszy.

29
00:04:28,000 --> 00:04:39,966
No i ah po krótkiej tułaczcę przy dostaliśmy się do Generalnej Guberni i do Warszawy w której mieszkała rodzina mamy.

30
00:04:39,967 --> 00:04:48,666
Tam mieszkaliśmy początkowo, znaczy moja mama i siostra to zostały cały czas ah u siostry.

31
00:04:48,667 --> 00:05:01,099
Ah ja mieszkałem rok, ale tak się złożyło, że równiesz druga siostra mojej mamy, która mieszkała w Sieradzu i tam też miała dom została wysiedlona

32
00:05:01,100 --> 00:05:13,932
i też z córką, rok starszą od siostry mojej, pięć lat starszą ode mnie, ah też trafiła tam do Warszawy i ciocia przyjeła dwie swojej siostry z dziecmi.

33
00:05:13,933 --> 00:05:22,399
Więc ah po roku brat mamy, który był oficerem straży pożarnej ah wziął mnie do siebie.

34
00:05:22,400 --> 00:05:25,499
I ja mieszkałem rok u wujka.

35
00:05:25,500 --> 00:05:32,999
Ale potem tak się stało, że władze niemieckie nie zgodziły się, żeby na terenie straży mieszkał nie syn.

36
00:05:33,000 --> 00:05:44,032
No bo ja miałem inne nazwisko, nazwisko tatusia a wujek, brat mamy, miał nazwisko ah rodowy mamy.

37
00:05:44,033 --> 00:05:54,666
No i musiałem wyprowadzić się od wujka i został ulokowany w bursie, w bursie dla chłopców.

38
00:05:54,667 --> 00:06:02,066
Ah w tym czasie w Polsce działała taka organizacja, która się nazywała Rada Główna Opiekuńcza.

39
00:06:02,067 --> 00:06:11,166
Ta Rada Główna Opiekuńcza to właściwie był takie ramie ah rządu podziemnego do opieki spod.., socjalnej nad ludzmi.

40
00:06:11,167 --> 00:06:17,266
I ponieważ ja byłem wysiędlony, nie byłem z Warszawy, to zostałem przyjęty do tej bursy.

41
00:06:17,267 --> 00:06:20,632
Tam wymogiem było, że wszyscy się musieli uczyć.

42
00:06:20,633 --> 00:06:38,332
A z nauką też było różnie, dlatego że ah w Generalnej Guberni szkołe podstawowe byłe czynne i tą szkołe mogłem ah oficjalnie skończyć.

43
00:06:38,333 --> 00:06:41,899
Natomiast nie wolno się było uczyć w Gimnazjach.

44
00:06:41,900 --> 00:06:51,999
No i oczywiście szkolnictwo wyższe, bo ah nie dozwolone do nauki stu/ ah mnie jeszcze szkolnictwo wyższe nie groziło, nie dotyczyło mnie to.

45
00:06:52,000 --> 00:07:03,166
Ale chodziło o Gimnazjum, więc ah po skończeniu szkoły podstawowej właśnie w tym czasie jak byłem w tej bursie, uczyłem się na tajnych kompletach.

46
00:07:03,167 --> 00:07:21,566
Czyli przerabiałem program Gimnazjum na w szkolnictwie tajnym, które było organizowane w mieszkaniach prywatnych różnych ludzi, no i, i, i tak to trwało do, do roku 44.

47
00:07:21,567 --> 00:07:24,166
IV: Ah co się wydarzyło w roku 44?

48
00:07:24,167 --> 00:07:27,332
Jak doszło do ah Pana aresztowania?

49
00:07:27,333 --> 00:07:33,999
LZ: Ah w 44 roku w lipcu front wschodni zbliżuł się już do Warszawy.

50
00:07:34,000 --> 00:07:44,832
To znaczy wojska ah rosyjskie i wojsko polskie, które było w Związku Radzieckim, doszło do Wisły.

51
00:07:44,833 --> 00:07:52,332
A front niemiecki, wojska niemieckie, całe front, no można powiedzieć, że w popłochu się cofał.

52
00:07:52,333 --> 00:08:01,799
Tak że w Warszawie były tak zwane niedobitki i urzędy, który nie byłe ewakowane.

53
00:08:01,800 --> 00:08:14,866
I wtedy dowódctwo ah Armii Krajowej wydało rozkaz powstania, który rozpoczęło się 1. sierpnia.

54
00:08:14,867 --> 00:08:28,299
A równocześnie wojska rosyjskie ah przerwały ofenzywe i zatrzymały się na brzegu Wisły do stycznia roku 45.

55
00:08:28,300 --> 00:08:33,166
W efekcie wojska niemieckie cofneły się do Warszawy.

56
00:08:33,167 --> 00:08:59,832
I wojska niemieckie ah w których, ah trudno powiedzieć szeregach czy w ramach w których byłe oddziały równiesz ukrainskie, ah bo jest też była taka brygada, czy dywizja, która składała się z żołnierzy ukrainskich.

57
00:08:59,833 --> 00:09:08,266
Ah mieli rozkaz przy wkraczaniu do miasta ah rozstrzeliwać wszystkich.

58
00:09:08,267 --> 00:09:15,166
Ah więc ah to, co mówie, to nie jest z mojej wiedzy tylko z dokumentów.

59
00:09:15,167 --> 00:09:25,432
W dzielnicy w której mieszkałem, czyli Wola, ah są mordowano, rozstrzelano w egzekucjach zbierowych 50.000 ludzi.

60
00:09:25,433 --> 00:09:37,332
I to byli nie tylko mężczyźni, ale kobiety, dzieci to znaczy wszyscy, którzy tam mieszkali, jak wkraczały wojska niemieckie, to byli zabierani i, i, i rozstrzeliwani.

61
00:09:37,333 --> 00:09:43,866
No są w tej chwili są tablice na ulicach miasta w których miejscu ile osób zostało rostrzelanych.

62
00:09:43,867 --> 00:09:59,099
No i na ty, na dzielnicy Wola jest też cmentarz powstania powstańców, ale nie żołnierzy, żołnierz powstania, cmentarż Powstania Warszawskiego, na którym leży 20.000 ludzi.

63
00:09:59,100 --> 00:10:12,066
I mnie się w tym czasie udało ah wycofać z ah z Woli do dzielnicy Stary Miasto.

64
00:10:12,067 --> 00:10:27,999
Po ah likwidacji dzielnicy Wola, to znaczy po opanowaniu dzielnicy Wola, wojska niemieckie ah wspomagany przez lotnictwo, artylerie, czołgi i tak dalej ah niszczyli kompletnie Stare Miasto.

65
00:10:28,000 --> 00:10:38,999
No i po zniśczeniu tego miasta, to znaczy pozamieniło starego miasta w grupie gruzów, ludzie już nie mieli co ze sobą zrobić, musieli wyjść.

66
00:10:39,000 --> 00:10:46,099
Ale wtedy już był wydane rozkaz, że nie zarozstrzeliwać tylko wyprowadzać ludność.

67
00:10:46,100 --> 00:10:52,532
Ja byłem aresztowany 2. września a 7. września byłem już w obozie koncentracyjnym Flossenbürg.

68
00:10:52,533 --> 00:10:56,166
IV: Ah może opowie Pan ah w jaki sposób został ah aresztowany?

69
00:10:56,167 --> 00:10:58,999
Ah jak to się odbyło?

70
00:10:59,000 --> 00:11:10,066
LZ: Ah ja byłem w tym czasie, to znaczy 2. września rano byłem w budynku hipoteki no opróć mnie tam było kilka dziesiąt innych osób i..

71
00:11:10,067 --> 00:11:13,132
IV: Co Pan robił akurat w tym czasie w tym budynku?

72
00:11:13,133 --> 00:11:23,132
LZ: W tym, w tym budynku nic nie robiłem, ja się tam schowałem po prostu, bo ten budynek ah był w jakimś sęsie cały on był, nie wiem dla czego, ale..

73
00:11:23,133 --> 00:11:24,166
IV: Jako schronienie to (???)

74
00:11:24,167 --> 00:11:31,666
LZ: Tak, on był ja, jako schronienie, bo on był, on jest nadal budynek, to był budynek hipoteki.

75
00:11:31,667 --> 00:11:35,232
Dlaczego ten budynek nie został zniszczony, to tego nie wiem.

76
00:11:35,233 --> 00:11:38,999
Bo kościoły były niszczone a ten budynek nie został zniszczony.

77
00:11:39,000 --> 00:11:45,266
No i ja się tam wycofałem do tego budynku i tam zostałem aresztowany.

78
00:11:45,267 --> 00:11:53,999
IV: Ah w jakiś okolicznościach później trafił Pan do Flossenburga, bo został Pan aresztowany, co później było?

79
00:11:54,000 --> 00:12:10,999
LZ: Więc był taki ah pożądek ah, że ah wszyscy ludzie byli wyprowadzani ah do kościoła Świętego Wojciecha.

80
00:12:11,000 --> 00:12:12,799
To znaczy, może inaczej.

81
00:12:12,800 --> 00:12:23,999
Ah drogą ah w kierunku zachodnim, w kierunku Poznania Berlina, jest ulica Wolska.

82
00:12:24,000 --> 00:12:35,332
I na tej ulicy Wolskiej, to już, bo jest, prawie było przed mieście, bo w tej chwili to nie, ale to koniec dzielnicy Wola znajduje się kościół podlewaniu Świętego Wojciecha.

83
00:12:35,333 --> 00:12:44,199
I do tego kościoła i na teren, bo tam jest ogrodzony, na ten teren byli wprowadzanie ludzie i potem odbywała się selekcja.

84
00:12:44,200 --> 00:12:53,999
No więc najpierw wszyscy ludzie tak jak śli, jak stali, tak śli, byli w prowadzeniu pod obstawą i nie wiedzieliśmy, gdzie idziemy.

85
00:12:54,000 --> 00:13:02,899
Ale byliśmy tam do prowadzeniu do tego kościoła i tam SS zrobiło selekcje, na lewo, na prawo, na lewo, na prawo, prawda.

86
00:13:02,900 --> 00:13:19,099
Ja trafiłem na lewo i zostałem zaprowadzony do wagonu ah bilencego {?} kolejowego, bo bardzo nie daleko za tym kościołem jest linia kolejowa, która dochodzi do dworca Warszawa Zachodnia.

87
00:13:19,100 --> 00:13:33,332
Więc tam właśnie na, na, na ram.., na ram.., nie na rampie na ah torach, bo to, to nie był dworzec to był..

88
00:13:33,333 --> 00:13:34,166
IV: Peron?

89
00:13:34,167 --> 00:13:35,499
LZ: Nie peron, nie, nie.

90
00:13:35,500 --> 00:13:42,232
Tam to były podstawione wagony, tam zostaliśmy wsadzeni ah wagony zamknięt i rozpoczęła się jazda.

91
00:13:42,233 --> 00:13:55,999
Ja byłem bardzo zmęczony, dlatego że po prawie miesiącu, raczej na Starym Mieście ja byłem konkretnie od 6. stycznia,

92
00:13:56,000 --> 00:14:10,099
ale cały ten miesiąc teren był pod ostrzałem, więc tej nerwy i zmęczenie było takie, że ja spałem, zasnąłem.

93
00:14:10,100 --> 00:14:14,666
Ale podróż trwała pięć dni..

94
00:14:14,667 --> 00:14:21,599
IV: Jeszcze chciałbym się zapytać, ah jak Pan stał ah na ah tych torach ah i czekał na transport ah czekał na pociąg

95
00:14:21,600 --> 00:14:25,432
ah o czym Pan myślał, czy Pan wiedział do kąd Pan idzię?

96
00:14:25,433 --> 00:14:26,999
LZ: O niczym nie myślałem.

97
00:14:27,000 --> 00:14:30,032
Nie zdawałem sobie sprawy, gdzie jadę.

98
00:14:30,033 --> 00:14:42,666
I nie, nie po, po prostu nie myślałem o tym, bo właściewie byłem zadowolony, że już jestem po za, po za tym terenem ostrzału.

99
00:14:42,667 --> 00:14:46,932
Ah co dalej, to nie, nie zastanawiałem się.

100
00:14:46,933 --> 00:14:51,332
Ja nie wiedziałem, że jedziemy do obozu koncetracyjnego.

101
00:14:51,333 --> 00:14:57,099
IV: Ah czy ah ludzie stojący tam oczekujący na pociąg rozmawiali między sobą?

102
00:14:57,100 --> 00:14:59,866
LZ: Nie, nie, nie, nie, nie.

103
00:14:59,867 --> 00:15:09,999
Wszyscy ludzie byli właściwie zmenczeni, wszyscy właśnie nigd nie wiedział, jaka będzie przyśłość.

104
00:15:10,000 --> 00:15:15,066
IV: W jakiś okolicznościach ah odbywał się ten transport do Flossenburga?

105
00:15:15,067 --> 00:15:17,999
LZ: Cały czas jechałem tym samym wagonem.

106
00:15:18,000 --> 00:15:21,632
Tyle że nie dostaliśmy nic do jedzenia.

107
00:15:21,633 --> 00:15:23,499
IV: Ile osób było w wagonie?

108
00:15:23,500 --> 00:15:31,232
LZ: Około setki.

109
00:15:31,233 --> 00:15:38,332
IV: Ah, proszę opisać, jak Pan ah dotarł do Flossenburga.

110
00:15:38,333 --> 00:15:41,499
I to po ah po ah przybyciu tutaj do Flossenburga.

111
00:15:41,500 --> 00:15:56,866
LZ: Tak w 45 roku do obozu koncentracyjnego, właśnie nie do obozu tylko do miejsca, do miejscowości, czy miasteczka, Flossenbürg dochodziła linia kolejowa,

112
00:15:56,867 --> 00:16:11,332
tak że ah dojechaliśmy do Flossenbürga i we Flossenbürgo no rozkaz wysiadania ah utworzenie kolumny i w kolumnie dotarliśmy do obozu.

113
00:16:11,333 --> 00:16:26,499
Dopiero jak zobatrzyłem napis "Arbeit macht frei", no to uświadomiłem sobie, że to nie jest ah jakiś obóz pracy, tylko że to jest obóz koncentracyjny.

114
00:16:26,500 --> 00:16:32,132
IV: Ah, co działo się później dalej po przybyciu tutaj ah do obozu?

115
00:16:32,133 --> 00:16:38,232
LZ: Ah zostaliśmy w prowadzeni ah na plac apelowy.

116
00:16:38,233 --> 00:16:48,332
To jest ah, nie przypominam sobie liczenia, które zwykle obowiązywało, jak się wchodziło do obozu, jak się wychodziło z obozu, zawsze piątki byłe liczone.

117
00:16:48,333 --> 00:16:54,066
Ale my tutaj nie, nawet wątpię, czy śliśmy piątkami, czy to szła taka kolumna?

118
00:16:54,067 --> 00:17:04,532
Ale zostaliśmy ah wprowadzeni na plac apelowy i nie wolno było żadnym więźniom się zbliżać do nas.

119
00:17:04,533 --> 00:17:10,666
Nam nie wolno było z więźnami rozmawiać to nam zakazano wszelkich rozmów.

120
00:17:10,667 --> 00:17:29,232
Mh.. i co jeszcze ciekawe, ah że, to ja to sobie w tej chwili przypominam, bo nie, nie zastanawaiłem się nad tym,

121
00:17:29,233 --> 00:17:39,999
że ah musiał być jakiś wagon też z kobietami, dlatego że ah zauważyłem, że na placu apelowym były też kobiety.

122
00:17:40,000 --> 00:17:47,299
To znaczy, jak śliśmy to śli mężczyźni kobiety oczywiście jedna, osobno, ale no musiał być jakiś wagon, w którym były kobiety,

123
00:17:47,300 --> 00:17:56,499
bo potem widział ah (???) kobiety, kobietami nigdy potem nie mieliśmy kontaktu, więc musiały gdzieś jakimś transportem pojechać dalej.

124
00:17:56,500 --> 00:18:05,066
Ah ale kazano nam się rozebrać, ah nie najpierw oddać do depozytu rzeczy wartościowe.

125
00:18:05,067 --> 00:18:20,766
No więc to byłe tak zegarki, medaliki, pieniądze no i jeżeli ktoś miał coś wartościowego to oddawał, to było wsadzane do jakiś takie woreczki, czy torebki, już dokładnie nie pamiętam.

126
00:18:20,767 --> 00:18:35,566
Ah w takich skrzynkach i potem pokazano nam się rozebrać, ah rozebrać do naga.

127
00:18:35,567 --> 00:18:42,366
Ah informacja była, że idziemy do łaźni dlatego się trzeba rozebrać.

128
00:18:42,367 --> 00:19:03,999
Natomiast muszę powiedzieć, że pewne uczucie niepokoju i zdziwienie sposobym traktowania ah pojawiło się w momencie, jak za placem apelowym był taki namiot,

129
00:19:04,000 --> 00:19:12,232
nawet sobie przypominam, jak dziś, żebym miał ah tkanina z którego już budowany było takaś ziółta (???).

130
00:19:12,233 --> 00:19:26,599
Należało wejść do tego namiotu, to po jedyncze wchodziliśmy, stanąć w roz kroku, wyciągnąć ręcy do przodu, rozcapierzyć re.., palce i otworzyć usta.

131
00:19:26,600 --> 00:19:33,632
I SS-Mann sprawdzał nam patykiem, czy czegoś nie mamy w ustach i patykiem sprawdzał, czy nie mamy nic w odbycie.

132
00:19:33,633 --> 00:19:37,166
Czy nie zchowaliśmy nic wartościowego.

133
00:19:37,167 --> 00:19:40,966
Więc to już było dosyć takie dziwne zachowanie.

134
00:19:40,967 --> 00:19:55,066
No ale po, po tym zabiegu ah strzyżono nam włosy na głowie i wszędzie, gdzie kto miał, bo starszym jeszcze byli ogłoszeni w solinie.

135
00:19:55,067 --> 00:20:13,266
I ah wchodziliśmy do, do łaźni do ah mycia do kompieli, no z tym, że nie mieliśmy już ani mydła, ani ręczników, no ale ah woda była.

136
00:20:13,267 --> 00:20:23,966
Więc ta woda też była w taki dziwny sposób był we Flossenbürgu, że zpószczano wodę raz gorącą, raz zimną, nigdy ah o temperaturzę umierkowany,

137
00:20:23,967 --> 00:20:30,499
żeby ludzie się bali wchodzić, bo przykro jest wchodzić do bardzo gorącej wody i przykro jest wchodzić do bardzo zimnej wody.

138
00:20:30,500 --> 00:20:37,132
No ale ah lekarstwem był bykowiec, zaganiano brudasów, żeby się umyli.

139
00:20:37,133 --> 00:20:57,299
Po umyciu dostaliśmy ubrania, dostaliśmy koszulę, spodnie, bluzę, czapkę, drewniaki i wychodząc była rejestracja.

140
00:20:57,300 --> 00:21:20,099
Trzebabyło podać swoje nazwisko, imię i w nagrody dostawaliśmy numer ah numer ah na białym materiale, dwa egzemplarze, do przyszycia jeden na piersi a drugi na prawej nogawce nad kolanem.

141
00:21:20,100 --> 00:21:28,999
No i właściwie od tego momentu to się przestało nazywać, tylko nazywało się numerem.

142
00:21:29,000 --> 00:21:42,299
A z tym numerem to też było dziwnie, bo numer mógłbyć odczytywany bardzo różnie, co wcale dla ludzi nieprzyzwyczająnych było nie było łatwe.

143
00:21:42,300 --> 00:21:57,199
Ja miałem taki numer 23591 i najczęściej to było "dreiundzwanzig-fünf-einundneunzig".

144
00:21:57,200 --> 00:22:08,466
Ale mogło być "zwo", czyli dwa, "fünfunddreißig, einundneunzig".

145
00:22:08,467 --> 00:22:20,032
To już zasadnicza zmieniało liczenie, bo jak słuchałem "dreiundzwanzig" to już było dobrze, ale jak było "zwei" na początku,

146
00:22:20,033 --> 00:22:30,932
no to byłe już takie różne kombinacja, ale to było specjalnie, żeby utrudnić życie, dla tego że, jak się ktoś nie zgłosił na numer, no to dostawał lanie poprostu.

147
00:22:30,933 --> 00:22:35,999
I po dostanie numerów byliśmy skerowani do bloków kwarantanny.

148
00:22:36,000 --> 00:22:51,299
Bloki kwarantanny byłe cztery i byłe skerowane ah w tej chwili w miejsciu niewidocznym na terenie obozu ich nie widać, ale one byłe na wysokości łaźni

149
00:22:51,300 --> 00:23:03,999
za obozem, bo tam byłe jeszcze dodatkowe ogrodzenie wewnętrzne po za ogrodzeniem obozu jest, jeszcze był wydzielony teren gdzie były te cztery bloki kwarantanny.

150
00:23:04,000 --> 00:23:11,132
IV: Ah może opowie Pan o ah barakach kwarantanny, był Pan też w tych barakach kwarantanny, przychodził Pan kwarantanny?

151
00:23:11,133 --> 00:23:24,466
LZ: Tak, więc ah bloki kwarantanny ah wydawać by się mogło, że ah służą dla ochrony przed prowadzeniem do obozu jakiś chorób zakażnych.

152
00:23:24,467 --> 00:23:40,999
Natomiast do świadczenia teraz wiem, że bloki kwarantanny służyły do tego, żeby wybrać ludzi silnych w miarę fizycznie sprawnych do pracę a żeby wszyscy byli sprawnie ah zgineli wcześniej.

153
00:23:41,000 --> 00:23:46,166
No ah to można było przyprowadzić działajami pomocniczymi.

154
00:23:46,167 --> 00:23:59,666
Ah po pierwsze, na blokach kwarantanny nie spaliśmy ah po jedynczo, tylko ah na łószkach leżało po dwie, po trzy, po cztery osoby, to zależy od tego jaki był dłuży transport.

155
00:23:59,667 --> 00:24:16,232
Po drugie, sposób traktowania tak jak ah apel, wo.., nie apel tylko pobódka w obozie była o godzinie piątej to na blokach kwarantanny pobódka była o godzinie trzeciej,

156
00:24:16,233 --> 00:24:25,032
czyli dwie godziny wcześniej, ah po to żeby zmęczyć ludzi, ale to się nazywało, że żeby nauczyć na stać pięcio szerego.

157
00:24:25,033 --> 00:24:33,199
No więc ah ustawienie w pięcio szeregu nie jest specjalnie skomplikowane,

158
00:24:33,200 --> 00:24:49,232
ale ah było wydawanych kilkanaście koment z biurka rozejść się, po ustawieniu z biurka rozejść się, z biurka rozejść się, z ah "auftreten" albo "austreten", "antreten" i tak dalej.

159
00:24:49,233 --> 00:25:03,599
I po apelu na którym ah blokowy danego bloku składał raport ah SS-Mannowi, który się nazywał "Blokführerem"

160
00:25:03,600 --> 00:25:13,166
ah staliśmy dalej przed blokami w pięcio szeregów bardzo grzecznie, dlatego że bloki trzeba było sprzątnąć.

161
00:25:13,167 --> 00:25:22,332
Od tego bili "Zimmerdienści" też funkcyni ah ze stałego personelu, prawda.

162
00:25:22,333 --> 00:25:32,999
No i oni sprzątali obóz a jak sprzątneli to nie wpószczali do bloku, bo już był sprzątnięty więc nie na.., nie nalezy go brudzić.

163
00:25:33,000 --> 00:25:42,332
I w ten sposób staliśmy cały dzień przed blokiem, co było dosyć męczące.

164
00:25:42,333 --> 00:25:47,532
IV: Ah może opowie teraz Pan ah o pracy, gdzie Pan pracował we Flossenburgu?

165
00:25:47,533 --> 00:25:49,199
Jakie miał Pan miejsce pracy?

166
00:25:49,200 --> 00:25:52,399
LZ: Miałem dwa miejsca prace.

167
00:25:52,400 --> 00:26:01,066
Pod.., podstawowym miejscem pracy we Flossenburgu dla którego właściwie obóz został stworzony, to był kamieniołom Steinbruch.

168
00:26:01,067 --> 00:26:12,499
Ale zdaje się, że od 43 roku była ah fabryka samoch/ lotów Messerschmitts 109, praktycznie montownia tych samochodów,

169
00:26:12,500 --> 00:26:29,132
ale to było kilka naście hal, ah kilka z nich to były baraki na świeżym powietrzu a kilka to były ah hale wykute w skale, także to były w grotach w długich grotach bardzo bezpiecznie.

170
00:26:29,133 --> 00:26:40,999
Cały, cały ten, cały to miejsce pracy, całe to komando, to się nazywało "Zwanzig Null Vier" 20-0-4, 2004.

171
00:26:41,000 --> 00:26:50,132
I takim żargonem, takim hasłem ah nazywano w obozie, jak ludzie śli do pracy, nie wydzielano do tego miejsca,

172
00:26:50,133 --> 00:27:11,666
a konkretnie w na tym w, na tym, w tym komandzie na tym, w tym miejscu pracy pracowałem ah na oddziale numer 11, który był ah montażem kadubów i była jedna linia montażu skrzydeł.

173
00:27:11,667 --> 00:27:20,232
I dalej przy tym oddziale była też malarnia, czyli samoloty malowano.

174
00:27:20,233 --> 00:27:36,132
Ah nigdy może nie powiniennen wiedzieć, bo przecieś nas to nie dotyczyło, nie obchodziło, ale jest taka mh, znacze była taka sytuacja,

175
00:27:36,133 --> 00:27:45,866
że pracowaliśmy w tej fabryce na dwie zmiany od apelu porannego do wieczornego i druga zmiana od apelu wieczornego do porannego.

176
00:27:45,867 --> 00:27:52,999
I na jednej zmianie robiliśmy, budowaliśmy dziewięc do czternastu samolotów.

177
00:27:53,000 --> 00:27:54,732
A skąd ja to wiem?

178
00:27:54,733 --> 00:28:11,099
Dlatego, że jak szliśmy rano do pracę, to widać było w pewny momencie z góry idąc do pracy, widać było linie kolejową na której stały wagony z tymi samolotami.

179
00:28:11,100 --> 00:28:20,599
Więc można sobie było policzyć ile tych samolotów jest.

180
00:28:20,600 --> 00:28:29,099
IV: Ah, ah jaka była sytuacja ah w bloku?

181
00:28:29,100 --> 00:28:32,132
W którym Pan ah w jakim Pan był bloku?

182
00:28:32,133 --> 00:28:46,732
LZ: Ah {głośno wydychając} od razu z, w, opuszczając blok kwarantanny byłem skierowany do bloku numer 19.

183
00:28:46,733 --> 00:29:02,199
Więc ah blok numer 19 nazywał się blokiem młodzieżowym i był usytuowany ja.., jak się wchodziło do obozu przez bramę pierwszy blok po prawiej stronie to był blok 19.

184
00:29:02,200 --> 00:29:08,032
W przedłużeniu bloku 19 był budynek łażni.

185
00:29:08,033 --> 00:29:16,299
Przed blokiem 19 był plac apelowy, który był ograniczony z drugiej strony blokiem numer 1

186
00:29:16,300 --> 00:29:23,999
i tam była "Schreibstuba" i w góre szło siedem bloków i w przedłużeniu bloku 1 była, był budynek kuchni.

187
00:29:24,000 --> 00:29:31,999
Czyli budynek kuchni i łaźni i blok 19. i 1. organiczały plac apelowy.

188
00:29:32,000 --> 00:29:35,799
I byłem zkierowany do bloku 19, bo miałem 15 lat.

189
00:29:35,800 --> 00:29:46,066
Więc ah to było uzasadnienie i tam od samego początku zkierowano nas, tak że spaliśmy pod czterech na jednej pryczy.

190
00:29:46,067 --> 00:29:52,732
Znaczy blok {chrząknąc się} dzielił się na dwie cięści, który były nazywany fligami.

191
00:29:52,733 --> 00:29:57,666
Po lewej stronie był flik A, po drugiej stronie flik B.

192
00:29:57,667 --> 00:30:08,432
Najprawo do podobnie z flik pochodzi od słowa skrzydło, "Flieger", ale ja nie jestem pewny, bo był taki skrót i tak się używało flik A, flik B.

193
00:30:08,433 --> 00:30:14,999
Na fligu A dowódcą był "Schreiber" odpowiedzialny za to.

194
00:30:15,000 --> 00:30:21,632
Na B był "Blockmann", blockowy, jeden i drugi mieli winkly zielone.

195
00:30:21,633 --> 00:30:25,432
Czyli oby dwaj byli kriminalistami.

196
00:30:25,433 --> 00:30:34,366
Ah no i oprócz tego było po kilku, po każdej stronie było po kilku "Zimmerdienstów" i z jednej i z drógiej strony.

197
00:30:34,367 --> 00:30:42,399
{chrząknąc się} I jak się wchodziło do bloku to na w prost była umywalnia.

198
00:30:42,400 --> 00:30:52,666
Ah z tym, że tą umywalnia to wyglądało w ten sposób, że byłe dwie ah podpowiadało szerokości bloku.

199
00:30:52,667 --> 00:30:57,999
Była taka rynna blaszana z jednej strony i z drugiej strony rynna blaszana.

200
00:30:58,000 --> 00:31:03,299
I na tą rynną blaszaną było kilka kranów, no pięć, sześć może, już nie pamientam do, do.

201
00:31:03,300 --> 00:31:12,966
Tak że teoretycznie można się tam było myć ah nad tymi rynnami z blachy tej szerokości rynna, prawda, na tym kran tam się można było myć.

202
00:31:12,967 --> 00:31:24,299
Przechodząc dalej przy ah i w końcu tej ah umywalni była kabina toalety.

203
00:31:24,300 --> 00:31:34,499
Tylko ah tak to dziwnie było, że jedna była przeznaczona dla "Schreibera", druga dla blokowego i "Zimmerdienstci" nie bardzo pozwolili tam do tych ah toalet chodzić.

204
00:31:34,500 --> 00:31:36,199
No ale toaleta była.

205
00:31:36,200 --> 00:31:55,032
I przez, zkręcając w lewo była tak zwana izba w której właśnie miał swoje kącik, swoją pryczę ah oddzieloną jakoś ah "Schreiber" no i tam też spali "Zimmerdienstci".

206
00:31:55,033 --> 00:32:07,799
I potem byłe drzwi i długa hala w której było kilka szeregów pryczy trzy piętrowych ah zestawionych po dwie.

207
00:32:07,800 --> 00:32:12,699
Dwie prycze, dwie prycze, dwie prycze, dwie prycze.

208
00:32:12,700 --> 00:32:14,999
IV: Ile więżniów było w jednym baraku?

209
00:32:15,000 --> 00:32:18,999
LZ: Więc ah mówie to, co wiem napewno.

210
00:32:19,000 --> 00:32:24,132
W bloku 19. było tysiąc ah więżniów.

211
00:32:24,133 --> 00:32:30,666
Z tym, że my byliśmy podzieleni, tak jak mówiłem, jedni pracowali w nocy, drudzy pracowali w dzień.

212
00:32:30,667 --> 00:32:33,999
Tak że na naszych łószkach, łóżek się nie spało.

213
00:32:34,000 --> 00:32:39,299
Na pryczy był (???), fakt, był (???) i ten (???) był przykryty kocem.

214
00:32:39,300 --> 00:32:46,666
Ale ten koc nie służył do przykrywania się, my nie rozbieraliśmy się, tylko spaliśmy w ubraniach.

215
00:32:46,667 --> 00:32:50,666
Zdejmowaliśmy tylko buty, drewniaki i kładliśmy sobie pod głowę.

216
00:32:50,667 --> 00:32:51,999
I spaliśmy na boku.

217
00:32:52,000 --> 00:32:54,999
Żeby się przywrócić musieli się przewracać wszyscy na raz.

218
00:32:55,000 --> 00:33:02,666
Bo jak prycza była tej szerokości mniej więcej no ile było 60cm.

219
00:33:02,667 --> 00:33:14,199
I jeżeli tam leżały cztery osoby, bokiem, to żeby się przewrócić musieli się przewracać wszyscy.

220
00:33:14,200 --> 00:33:18,532
IV: Czy ah była hierarchia obozowa?

221
00:33:18,533 --> 00:33:20,232
LZ: Pod jakim względem?

222
00:33:20,233 --> 00:33:23,732
IV: Ah jak dzielili się ah więżniowie między sobą?

223
00:33:23,733 --> 00:33:30,566
Jak było poznać kto jest ważniejszy z nich ah kto ma jakąś funkcje?

224
00:33:30,567 --> 00:33:32,099
LZ: Oj, tego nie było.

225
00:33:32,100 --> 00:33:37,666
Można poznać ah po niczym innym, jak po kolorze winkla.

226
00:33:37,667 --> 00:33:54,832
Dlatego, że ah we Flossenbürgu funkcyjnimi byli chyba wyłącznie, bo ja nie spotkałem ah innej narodowości, żeby ah żeby był funkcyjny.

227
00:33:54,833 --> 00:34:06,632
Byli ah kriminaliści i bandyci niemieccy, którzy z więzień, w których mieli wyrok dożywocia zostali zkierowani właśnie do obozu koncentracyjnego Flossenbürg.

228
00:34:06,633 --> 00:34:08,466
I oni byli funkcyjnymi.

229
00:34:08,467 --> 00:34:10,332
I oni mieli zielone winkle.

230
00:34:10,333 --> 00:34:19,166
Więc przy nie było innych zielonymi winklami, którzy byli normalnymi nie funkcyjnymi, prawda.

231
00:34:19,167 --> 00:34:24,932
Chociasz muszę powiedzieć, że ah byli też funkcyjni z czarnymi winklami.

232
00:34:24,933 --> 00:34:37,732
I ja naprzykład miałem tam w ah w fabryce samolotów takiego Kapo, który był też "Vorarbeitrem", miał czarny winkel i miał numer 2.555.

233
00:34:37,733 --> 00:34:39,699
To pamiętam jak dzisiaj.

234
00:34:39,700 --> 00:34:47,132
Był tyran, brutal no z bił bez litości.

235
00:34:47,133 --> 00:34:51,066
Ah był funkcyjni, miał władzę.

236
00:34:51,067 --> 00:34:53,499
Ah władzę mieli funkcyjni.

237
00:34:53,500 --> 00:35:05,266
Ah i normalny więzień nie ah odważył się zrobić nic ah niepoprawnego, bo za to groziła kara.

238
00:35:05,267 --> 00:35:07,332
Funkcyjny miał prawo to zrobić.

239
00:35:07,333 --> 00:35:09,066
Funkcyjny miał prawo zabić.

240
00:35:09,067 --> 00:35:13,299
I nikt nie, nie miał do niego pretęsji.

241
00:35:13,300 --> 00:35:15,732
Byleby tylko stan więżniów się zgadzał.

242
00:35:15,733 --> 00:35:20,432
Żywych i umarłych, leżących obok na placu apelowym.

243
00:35:20,433 --> 00:35:28,832
Tak że ah hierarchia była tylko taka, żeby byli funkcyjni i zwykli więżniowie.

244
00:35:28,833 --> 00:35:33,499
Nie było zwykły więżniów uprzywilewanych.

245
00:35:33,500 --> 00:35:38,966
IV: Jakie byłe stosunki, jakie panowałe stosunki między ah więżniami spół więżniami między sobą?

246
00:35:38,967 --> 00:35:46,499
Czy byłe jakieś oznaki ah solidarności albo zaparcia?

247
00:35:46,500 --> 00:35:57,099
LZ: Ah generalnie ah jeżeli mówie o bloku 19., my się nie znaliśmy.

248
00:35:57,100 --> 00:36:00,366
To byli ludzie z różnych środowisk.

249
00:36:00,367 --> 00:36:02,532
Ludzie sobie zupełnie nieznani.

250
00:36:02,533 --> 00:36:09,066
Leżąc na pryczy ah niewolno było "Zimmerdienstci" zabraniali rozmawiać.

251
00:36:09,067 --> 00:36:11,299
Tak że musiało być w bloku cisza.

252
00:36:11,300 --> 00:36:13,899
Czyli w bloku nie można było rozmawiać.

253
00:36:13,900 --> 00:36:17,099
Na apelu nie można było rozmawiać czekając na apele.

254
00:36:17,100 --> 00:36:18,899
W drodzę do pracy nie.

255
00:36:18,900 --> 00:36:20,266
W pracy też nie.

256
00:36:20,267 --> 00:36:28,299
Więc to trudno było nawet wymienić ah poglądy, czy umówić się na coś, czy o coś prosić.

257
00:36:28,300 --> 00:36:48,299
Jezieli solidarnością nazwiemy podzielenie się z kimś chlebem, to było nie możliwe, bo te racjie chlał, chleba byłe tak małe, że wszyscy zjadali ten chleb natychmiast.

258
00:36:48,300 --> 00:36:56,999
IV: Czyli nie było ah jakiś takich oznak ah pomocy naprzykład między ah więżniami między sobą?

259
00:36:57,000 --> 00:37:07,132
LZ: {głośno wydychając} Ah ja mogę wymienić ah dwa przykłady ah z jakimi spotkałem się.

260
00:37:07,133 --> 00:37:17,999
Ah i to od ludzi, których w tedy, kiedy mi ah pomagali których nie znałem.

261
00:37:18,000 --> 00:37:21,399
Ja poznałem ich dopiero póżniej.

262
00:37:21,400 --> 00:37:27,966
Ah pierwszy przypadek to taki, że ah w miejscu pracy byłem bardzo często bity.

263
00:37:27,967 --> 00:37:31,466
Nie będę teraz mówił dlaczego, ale byłem bity.

264
00:37:31,467 --> 00:37:52,232
I jeden z więżniów ah starszych i wogule nie z bloku 19 ah kilka razy ah wstawiał się za mną, broniąc mnie, tłumacząc, że ja nie popełniłem winy, że nie jest moja wina to co się stało.

265
00:37:52,233 --> 00:37:55,199
I przy okazji on był pobity.

266
00:37:55,200 --> 00:38:02,032
Ale ja to mogę nazwać ah przejawem solidarności, przejawem pomocy.

267
00:38:02,033 --> 00:38:05,299
IV: Ah czy Pan wiedział jak nazywał się ten więzień?

268
00:38:05,300 --> 00:38:09,232
LZ: To znaczy wcześniej nie wiedziałem, teraz wiem.

269
00:38:09,233 --> 00:38:11,999
I mogę powiedzieć jego nazwizko i imię.

270
00:38:12,000 --> 00:38:18,466
Wiedziałem ah po pierwszym jego pobiciu wiedziałem, że ma na imię Wiesław.

271
00:38:18,467 --> 00:38:21,999
Ale nawet nie wiedziałem na którym bloku mieszka.

272
00:38:22,000 --> 00:38:23,332
IV: W jakiej narodowości to był?

273
00:38:23,333 --> 00:38:35,332
LZ: To był Polak i tak się złożyło, że po wielu latach w Polsce, ja jego przy dosyć dziwnej okazji spotkałem.

274
00:38:35,333 --> 00:38:38,566
I dowiedziałem się jego nazwizka.

275
00:38:38,567 --> 00:38:41,299
Nazywał się Kuraś, Wiesław Kuraś.

276
00:38:41,300 --> 00:38:42,966
Bardzo szlachetny człowiek, tak.

277
00:38:42,967 --> 00:38:50,266
IV: Może Pan opowie ah o tym ah spotkaniu, jak ah doszło do tego, jak Pańs/ ah jak Panowie ah poznali się po tylu latach.

278
00:38:50,267 --> 00:38:52,666
Kiedy to było, w którym roku?

279
00:38:52,667 --> 00:39:06,766
LZ: {głośno wydychając} To było w roku ah dokładnie nie pamiętam.

280
00:39:06,767 --> 00:39:09,366
Mogło być w '65.

281
00:39:09,367 --> 00:39:18,866
W 65 ah była ah uruchomiona nowa linia produkcyjna w fabrycy w której pracowałem w czarnej wodzie.

282
00:39:18,867 --> 00:39:23,566
I z okazji tej, to dłuża nowoczesna fabryka.

283
00:39:23,567 --> 00:39:32,332
Z okazji tej ah przyjechały władze z komitetu wojewódzkiego ah z Gdańska.

284
00:39:32,333 --> 00:39:38,032
I ten człowiek był sekretarzem ekonomicznym w komiterze, w komitecie wojewódzkim.

285
00:39:38,033 --> 00:39:52,599
Ah ja nie należałem do partii, ale stojąc w czasie tej uroczystości otwarcia nie daleko ah tego człowieka i patrząc na niego, poznałem go.

286
00:39:52,600 --> 00:40:09,166
Ale nie chciałem go narazać na jakieś, na jakąś sytuację dwóznaczną i dla tego stojąc bokiem, tak że nie twarzą w skierowaną do niego tyklo bokiem w odległości jakiś trzech może czterech metrów

287
00:40:09,167 --> 00:40:19,399
ah a my odbywała się uroczystość, także ja tak zupełnie bez, bez nawiązania do czegoś powiedziałem: "Wiesław."

288
00:40:19,400 --> 00:40:29,666
I na to imię on się poderwał z ah odwrócił się do mnie podszedł do mnie i rzucił się, objął mnie, rzucił się na ramiona.

289
00:40:29,667 --> 00:40:36,732
Była sensacja, że kon/ sekretarz z komitetu wojewódzkiego ah ze mną się ciska.

290
00:40:36,733 --> 00:40:40,066
A ludzie wiedzieli, że ja nie na, nie należy do partii.

291
00:40:40,067 --> 00:40:42,999
I wtedy się dowiedziałem jego nazwiska.

292
00:40:43,000 --> 00:40:49,299
I, i druga sytuacja, w której też ah dzięki której zawięcam właściwie życie.

293
00:40:49,300 --> 00:40:55,532
To była w czasie marszu ah ewakuacyjnego do Dachau.

294
00:40:55,533 --> 00:40:58,366
Mogę pare słów powiedzieć na temat.

295
00:40:58,367 --> 00:41:00,599
IV: Mhm {potwierdzając}.

296
00:41:00,600 --> 00:41:24,566
LZ: Ah ten marsz był dla tego cięszki, że my śliśmy nie drogami głównymi, ah po o koło 40 km w dziennie w drewniakach i przez pierwsze cztery dni nie dostaliśmy nic do jedzenie.

297
00:41:24,567 --> 00:41:29,232
A byliśmy przeciesz po miesiącach pobytów w obozie i wygłodzeni.

298
00:41:29,233 --> 00:41:33,799
Czyli że byliśmy już osłabieni w momencie startu.

299
00:41:33,800 --> 00:41:53,399
Ah ten wysiłek po wykonania 40 km w dziennie i brak pożywienia bez picia żadnego, nic nam nic ah, ah nikt nam nie dostarczał i nikt nie pozwolił nam przyjąc nawet od ludności, która chciała podać wodę.

300
00:41:53,400 --> 00:42:06,266
Ah strzelali no do więżniów, którzy trochę zwolnili albo którzy chcieli ah wyjść z seregu, pod hasłem ucieczka, uciekał czyli uzasadnione zastrzelenie.

301
00:42:06,267 --> 00:42:15,099
A spaliśmy na ziemi a to był kwiecień i ziemia była mokra i zmarzięnta.

302
00:42:15,100 --> 00:42:21,999
Czyli rano byliśmy właściwie w jakim sęnsie ah skostniali, zmarznięci.

303
00:42:22,000 --> 00:42:28,999
No i był taki dzień chyba piątego dnia, że ja, ja już nie miałem siły wstać.

304
00:42:29,000 --> 00:42:33,632
A kto nie wstał to był na miejscu zastrzelony, bo taki był rozkaz.

305
00:42:33,633 --> 00:42:45,132
Kto nie idzie, kto nie może, to i dwóch ah idących też ze mną jest tak samo słabych, tak samo głodnych.

306
00:42:45,133 --> 00:42:50,632
Wtedy nie znałem ich imion i nazwiz, bo pracowali w innym miejscu.

307
00:42:50,633 --> 00:42:53,566
Z tego samego bloku, ale pracowali w innym miejscu.

308
00:42:53,567 --> 00:42:59,032
Oni podnieśli mnie i kazali mi iść dalej, więc im też zawięczam życie.

309
00:42:59,033 --> 00:43:17,566
I uważam to za ah objaw i solidarności i przyjaźni i pomocy i dobrej woli, bo podkreślam to, że podniesienie czego kolwiek wymagało wysiłku a oni byli i tak osłabeni a mimo to nikt ich nie kazał a ja ich nie prosiłem.

310
00:43:17,567 --> 00:43:18,932
Mimo to oni mnie podnieśli.

311
00:43:18,933 --> 00:43:23,332
Gdyby mnie nie podnieśli to nie wstałbym z tej ziemi.

312
00:43:23,333 --> 00:43:24,666
IV: Jak oni się nazywają?

313
00:43:24,667 --> 00:43:29,099
LZ: Jeden się nazywał Jan Kinast a drugi Bogdan Duchyński.

314
00:43:29,100 --> 00:43:31,499
Ale o tym się dowiedziałem dopiero później.

315
00:43:31,500 --> 00:43:33,432
Już po wyjściu z Dachau.

316
00:43:33,433 --> 00:43:38,566
Bo ja ich spotkałem póżniej we Freimannie.

317
00:43:38,567 --> 00:43:50,999
IV: Ah może teraz opowie Pan ah trochę ah jak wyglądał marsz śmierci i jak ah wyglądała sytuacja jak dotarł Pan do ah Dachau?

318
00:43:51,000 --> 00:44:08,932
LZ: {chrząkając} 20. kwietnia wyszły z obozu cztery kolumny ludzi.

319
00:44:08,933 --> 00:44:18,866
Ah ilość jaka jest podawana, to znaczy, ja zacznę od tego, że wychodząc z obozu nie wiedziałem ilu nas idzie.

320
00:44:18,867 --> 00:44:22,866
Nikt mnie od tym nie informował, ani ja ich nie liczyłem.

321
00:44:22,867 --> 00:44:25,599
Czyli że ja tego wiedzieć nie powinnienem.

322
00:44:25,600 --> 00:44:31,032
Ale ja wiedziałem taką rzecz, wiedziałem, że w obozie jest o koło 16.000 ludzi.

323
00:44:31,033 --> 00:44:41,799
I wiedziałem, że w obozie po, nie poprzednego, nie 19. tylko 18. doszło kilka tysięcy ludzi z Buchenwaldu.

324
00:44:41,800 --> 00:44:45,799
Ci ludzie w ogóle nie byli zarejestrowani.

325
00:44:45,800 --> 00:44:52,266
To znaczy, ja nie wiedziałem ile, wiedziałem, że są, bo my widzieliśmy jak oni weszli do obozu.

326
00:44:52,267 --> 00:44:58,599
Blok 19. był przy 1., więc wy/ wiedzieliśmy, że przyśli.

327
00:44:58,600 --> 00:45:09,799
Weszli na teren bloków kwarantanny i w ogóle oni już nie byli rejestrowani, bo już nie było atmosfery.

328
00:45:09,800 --> 00:45:26,732
I rzecz, której w tedy nie wiedziałem a teraz wiem, wiem, że komendant Kegel wyznaczył czterech oficerów SS i to trzech było z ah Flossenbürga a czwarty był z Buchenwaldu.

329
00:45:26,733 --> 00:45:37,232
Więc mi się zawsze wydawało, że wyszły trzy grupy więżniów a są dokumenty, że wyszły cztery grupy.

330
00:45:37,233 --> 00:45:47,466
No i jeżeli mamy do dyspozycji 16.000 i 6., to jest 22. więc ilośc w tej kolumnie to była kilka tysięcy.

331
00:45:47,467 --> 00:45:51,466
W każdym razie to, co podaje literatura, że od 2. do 4. to jest nie prawda.

332
00:45:51,467 --> 00:45:52,499
Musiało być więcej.

333
00:45:52,500 --> 00:45:56,432
Musiało być więcej.

334
00:45:56,433 --> 00:46:00,999
Uważam, że było 5. do 6.000 napewno w każdej kolumnie.

335
00:46:01,000 --> 00:46:21,666
I jeszcze jedna rzecz, ah komendant wezwał 400 funkcyjnych Niemców i zaproponował im założenie mundórów SS i przyjęcie broni za ceny prowadzenia kolumny.

336
00:46:21,667 --> 00:46:24,732
A to byli ludzie, którzy byli skazani na dożywocie.

337
00:46:24,733 --> 00:46:32,599
Więc oczywiście to z entusiazmem przyjeli i SS-manni i oni w mundurach SS-mannów prowadzili te kolumny.

338
00:46:32,600 --> 00:46:42,666
No i zpełniali dokładnie polecenie, że kto nie może iść, kto zwolni, kto próbał ucieczkich, kto wyjdzie z seregu to próbał ucieczki.

339
00:46:42,667 --> 00:46:46,132
To nawet, jak się ktoś chciał załatwić, to jest próba ucieczki.

340
00:46:46,133 --> 00:46:54,566
Czyli strzelanie było bez przerwy słychać było i bez przerwy widać było zwłoki leżące na ziemi w czasie marszu.

341
00:46:54,567 --> 00:47:01,599
Ah na w każdym postoju zostawało kilka dziesiąt zwłok.

342
00:47:01,600 --> 00:47:20,999
{głośno wydychając} Wiem, chociasz mnie przy tym nie było, ale wiem, że trzy kolumny po drodzę zostały wyzwolone przez ah wojska amerykańskie, bo front był tuż, tuż.

343
00:47:21,000 --> 00:47:24,766
Kolumna w której byłem dotarła do Dachau.

344
00:47:24,767 --> 00:47:29,066
Ja już mówiłem, że trzy dni, cztery dni nie dostaliśmy nic do jedzenie.

345
00:47:29,067 --> 00:47:34,666
Czwartego dnia dostaliśmy dwa kartofle surowe i dwa gotowane.

346
00:47:34,667 --> 00:47:37,666
Ah piątego dnia dostaliśmy pół bochenka chleba.

347
00:47:37,667 --> 00:47:46,766
To było bardzo dłużo, ale ponieważ wszysci byli bardzo głodni, to wszyscy zjedli ten chleb i widziały się rzeczy straszne, bo ludzie rozsadzał ten chleb.

348
00:47:46,767 --> 00:47:58,766
To byłe żołądki wygłodzone puste, jak zjedliśmy to, to było no ah {chrząkając} jeszcze jedną cechy charakterystyczną pamiętam.

349
00:47:58,767 --> 00:48:01,266
Dla określenia w której kolumnie szedzłem.

350
00:48:01,267 --> 00:48:16,766
Mianowiczie ludzie w tej kolumnie, może nie wszyscy, ale ludzie w tej kolumnie wychodząc ah zostaliśmy zasileni pokarmem na drogę.

351
00:48:16,767 --> 00:48:20,366
Ah to co powiem, to brzmi śmieśnie.

352
00:48:20,367 --> 00:48:32,732
Wolno nam było wziąc ziar, garść ziarna, czyli było, worek stał, czy kilka worków stało z ziarnem i wolno było wziąć ale ręką nie o tak otwartą ręką.

353
00:48:32,733 --> 00:48:36,899
Tylko tak ile się złapie, ile się nie przysypie przez palce.

354
00:48:36,900 --> 00:48:38,399
Więc to do kiesieni.

355
00:48:38,400 --> 00:48:58,399
No więc ah te ziarna na tychmiast ah zgryśliśmy no, bo przestaliśmy wieżyć, że znajdziemy jakiś ogień, wodę, garnek i gół, ugotujemy sobie z tego zupę.

356
00:48:58,400 --> 00:49:02,299
Ale to nie wszystkie, nie wszystkie kolumne, to tylko w tej jedniej kolumnie jest.

357
00:49:02,300 --> 00:49:07,366
Z literaturę można znaleść w której, którą kolumną, z którą kolumną szedłem.

358
00:49:07,367 --> 00:49:12,399
Ah i śliśmy tylko dniami.

359
00:49:12,400 --> 00:49:19,532
W nocy ah leżyliśmy na ziemi tam, gdzie, gdzie wyznaczono nam miejsce.

360
00:49:19,533 --> 00:49:22,399
Doszliśmy siódmego dnia wieczorem.

361
00:49:22,400 --> 00:49:24,999
Wlokłem się na końcu.

362
00:49:25,000 --> 00:49:29,299
Ja już na prawdę miałem, to już był kres moich możliwości.

363
00:49:29,300 --> 00:49:31,432
Dzień dalej już bym nie szedł.

364
00:49:31,433 --> 00:49:37,332
I z tąd wiem, że do Dachau 1.200 i trochę osób.

365
00:49:37,333 --> 00:49:44,199
Ah skąd wiem, że 1.200, bo słyszałem idąc na końcu "Zwölfhundert".

366
00:49:44,200 --> 00:49:47,632
A za mną mogło być kilku lub kilku nastu.

367
00:49:47,633 --> 00:49:51,966
To już nie powiem, bo wiem, że, że to był koniec.

368
00:49:51,967 --> 00:49:55,666
No i ah cóś dalej?

369
00:49:55,667 --> 00:50:00,232
Dwa dni później zostaliśmy wyzwoleni.

370
00:50:00,233 --> 00:50:10,232
Z tym, że wyzwolenie wyglądało w tę sposób, że ah ja miałem tyfus i miałem 29 kg

371
00:50:10,233 --> 00:50:25,199
Wiem to, że miałem 29 kg, dlatego że Amerykanie zrobili na terenie obozu taki szpital ah namioty postawili i przed namiotami ah były wagi i ważyli.

372
00:50:25,200 --> 00:50:31,499
Tak że zapisywali ah personalia chorego podając wagę i wzrost.

373
00:50:31,500 --> 00:50:36,332
I ja to słyszałem, jak mówili, że 29 kg, więc stąd pamiętam.

374
00:50:36,333 --> 00:50:40,666
I pozatym straciłem przytomność i dalej nic nie pamiętam.

375
00:50:40,667 --> 00:50:42,666
Dwa miesiący byłem nieprzytomny.

376
00:50:42,667 --> 00:50:59,899
Ah jak już ah doszedłem do siebie, po dwóch miesiącach w lipcu ah w przywieziono mnie do Freimannu, Freimann ah w tej chwili jest dzielnicą München,

377
00:50:59,900 --> 00:51:08,666
Monachium ah wtedy był przed mieściem odległym na jakieś trzy, cztery km od miasta.

378
00:51:08,667 --> 00:51:15,499
To był jakieś koszary wojskowe, ale pusty i tam był, był obóz dla Polaków, którzy wychodzili z Dachau.

379
00:51:15,500 --> 00:51:25,066
IV: Ah, jak wyglądała codzienność właśnie w tym ah, ah obozie to, do nie obóz, ale w tych koszarach właśnie we Freimannie?

380
00:51:25,067 --> 00:51:27,499
Czym się zajmował Pan (???)?

381
00:51:27,500 --> 00:51:33,966
LZ: Ah {głośno wydychając} My tam nie mieliśmy żadnych obowiązków.

382
00:51:33,967 --> 00:51:45,866
Natomiast ah założeniem organizatorów tego obozu było do prowadzienie nas do jakiś, do jakiegoś zdrowia do jakiś formy.

383
00:51:45,867 --> 00:51:55,666
Ah lekarze amerykańscy wymyślili, że no trzeba nam dawać mało jeść, dobrze jeść, ale mało jeść, prawda.

384
00:51:55,667 --> 00:52:00,799
Żeby te nasze żołądki w jakimś zposób ah zatrzeły przyjmować jedzenie.

385
00:52:00,800 --> 00:52:03,932
Więc ah a obowiązków żadnych nie było.

386
00:52:03,933 --> 00:52:07,532
Ale ja mogę powiedzieć jako ciekawostkę rzecz.

387
00:52:07,533 --> 00:52:14,366
Bo to też nie, nie każdy miał takie, takie przeżycia.

388
00:52:14,367 --> 00:52:23,099
W jednym z tych zkrzydeł było 400 księdzy polskich z Dachau.

389
00:52:23,100 --> 00:52:27,532
Bo to było budynki cztero piętrowe i w podkowę tak.

390
00:52:27,533 --> 00:52:32,132
I w jedny skrzydle było tych 400 polskich księdz.

391
00:52:32,133 --> 00:52:39,266
I ci księdza ah zorganizowali sobie w dwóch salach kaplice.

392
00:52:39,267 --> 00:52:47,332
Ah kaplica wyglądała tak, że jakich stolik, jakich obraz nad tym wysiał, bo oni chcieli co dziennie odprawiać mszę.

393
00:52:47,333 --> 00:52:49,032
Tego nie mogli robić w obozie.

394
00:52:49,033 --> 00:52:55,266
Ah właściwie obowiązkiem ah księdza jest ah odprawianiem mszy.

395
00:52:55,267 --> 00:53:07,432
Ale w tym czasie, w 45 roku jeszcze był taki zwyczaj, że ah kapłan nie mógł odprawiać mszy sam dla siebie.

396
00:53:07,433 --> 00:53:10,199
Żeby musiał być ktoś.

397
00:53:10,200 --> 00:53:12,732
I to przeważnie był ministrant.

398
00:53:12,733 --> 00:53:21,132
Tylko, że oni sobie nie bardzo chcieli dom przesłużyć, odprawiać mszy, tak.

399
00:53:21,133 --> 00:53:22,699
Ale służyć to już nie.

400
00:53:22,700 --> 00:53:37,632
I te mszy się odbywały od godzinie szóstej do dwónastej, no bo jak ich było tylu a mieli do dyspozycji te dwie sale i po osiem ten, no to i jeden z księdzy namówił mnie, żebym ja służył im dobrze.

401
00:53:37,633 --> 00:53:49,232
Więc jak już nie od szóstej, ale jak już zjadłem śniadanie, to szedłem tam do tej kaplicy i tak w jednemu księdzu służyłem odprowadzałem go do, z drugim wychodziłem.

402
00:53:49,233 --> 00:53:59,032
I tak {śmiejąc się} pare godzin, ale miałem bogu za co dziękować, że żyję.

403
00:53:59,033 --> 00:54:02,366
To mi, to mi, jeszcze coś powiem.

404
00:54:02,367 --> 00:54:12,699
Z tego mi zostało to, że do dzisiaj pamiętam ministranture po łacinie, bo wtedy ministrantarał była odmawiana po łacinie.

405
00:54:12,700 --> 00:54:18,866
A teraz jest odmawiana w języku ah krajów w którym się odprawia msze.

406
00:54:18,867 --> 00:54:26,766
Więc ah pamiętam to, ah, ah, no nic.

407
00:54:26,767 --> 00:54:29,199
Już więcej nie będę mówił.

408
00:54:29,200 --> 00:54:33,766
IV: Ah jakie byłe okoliczności powrotu Pana do Polski?

409
00:54:33,767 --> 00:54:36,199
Wrócił Pan do Polski z Freimann czy?

410
00:54:36,200 --> 00:54:37,699
LZ: Nie.

411
00:54:37,700 --> 00:54:40,899
Ah z Freimannu pojechałem do Wildflecken.

412
00:54:40,900 --> 00:54:46,432
A pojechałem do Wildflecken dlatego, że tam był ztworzony obóz dla Polaków.

413
00:54:46,433 --> 00:54:53,666
Ten obóz przez Amerykanów stworzony, dla Polaków, którzy pracowali na terenie Rzeszy ale nie w obozach koncentracyjnych.

414
00:54:53,667 --> 00:54:57,532
Więc u rolników, fabrykach, jakieś roboty przymusowe.

415
00:54:57,533 --> 00:55:01,332
I tam byli i mężczyśni i kobiety i dzieci.

416
00:55:01,333 --> 00:55:09,732
I ze względu na to, że byłe dzieci, a obóz miał 16.000 ah ludzi, to została stworzona szkoła.

417
00:55:09,733 --> 00:55:12,832
I ja pojechałem tam we wrześniu, żeby się uczyć.

418
00:55:12,833 --> 00:55:15,699
No bo musiałem coś ze sobą zrobić.

419
00:55:15,700 --> 00:55:18,732
Ah siedzieć we Freimannie nie było sęsu.

420
00:55:18,733 --> 00:55:19,999
Nie miałem gdzie wracać.

421
00:55:20,000 --> 00:55:22,699
Ja nic nie wiedziałem, czy rodzina moja żyje.

422
00:55:22,700 --> 00:55:28,932
Wiedziałem, jak wygląda Warszawa, jak wychodziłem z Warszawy 2. września, prawda, bo śliśmy przed.

423
00:55:28,933 --> 00:55:31,099
Była tak zniszczona.

424
00:55:31,100 --> 00:55:37,366
No to, nie wiedziałem, gdzie mam jechać, do kogo, co mam ze sobą zrobić.

425
00:55:37,367 --> 00:55:46,666
Ah doszedłem do wniosku, że jeżeli mam możliwość uczenia się, to chciałem kontinuować naukę i pojechałem do właśnie do tego Wildflecken.

426
00:55:46,667 --> 00:55:48,432
Tam rok chodziłem do szkoły.

427
00:55:48,433 --> 00:56:01,666
Ah w maju 46 roku ah kierownictwo ah tej szkoły zdecydowało, że moja wiedza jest wystarczająca żeby zdawać maturę i wysłano mnie do Esslingen, Esslingen am Neckar.

428
00:56:01,667 --> 00:56:04,466
To jest kilka naście kilometr od Stuttgartu.

429
00:56:04,467 --> 00:56:08,599
I tam była stworzona taka ah szkoła, wyszsza szkoła techniczna.

430
00:56:08,600 --> 00:56:15,366
I tam możnabyło zdawać egzaminy i tam potem studiowałem od, przez rok w tej szkole.

431
00:56:15,367 --> 00:56:32,699
Tak że do Polski wróciłem dopiero w 47 roku ah, ah kiedy dowiedziałem się, że moja mama żyje, bo już ah ucząc się tam w Esslingen ah pisałem do różnych instytucji w kraju

432
00:56:32,700 --> 00:56:39,666
poszukując nie mojej mamy, tylko poszukując wujka, który był ah dosyć znanym naukowcem.

433
00:56:39,667 --> 00:56:41,032
I szukałem jego.

434
00:56:41,033 --> 00:56:44,666
Uważałem, że jeżeli kogoś mogę znaleść, to jego.

435
00:56:44,667 --> 00:56:50,166
No i rzeczywiście trafiłem do jednej instytucji w której on pracował.

436
00:56:50,167 --> 00:56:59,599
On zawiadomnił mnie, że mama żyje, gdzie jest i mamy zawiadomnił i ja za/ wróciłem z najbliszszym transportem jaki był ze Stuttgartu.

437
00:56:59,600 --> 00:57:07,032
IV: Ah może ah opowie Pan w jakich okolicznościach ah był z organizowany ten transport powrotny do Polski.

438
00:57:07,033 --> 00:57:08,499
Jak to się odbywało?

439
00:57:08,500 --> 00:57:23,966
LZ: Ah to znaczy trudno mi to powiedzieć, ale wiem, że było ah kto organizował transporty to ja tak na prawdę nie wiem.

440
00:57:23,967 --> 00:57:30,032
Ale wydaje mi się, że była taka organizacjia, która się nazywała UNRRA.

441
00:57:30,033 --> 00:57:39,532
I był podany termin, że, był podany termin, że w takim terminie będzie transport do Polski i można się było zapisać.

442
00:57:39,533 --> 00:58:06,466
I oni jak z kompletowali przyjmowali tak dłużo ah kandydatów na podróż, ja już, ze Stuttgartu ileś tam wagonów też towarowych, bydlęcych, przez Czechosłowacji do ah polskiej stacji Kunowice, dojechały i tam rozwiązanie transportu.

443
00:58:06,467 --> 00:58:24,932
Tam dostaliśmy ah zaświadczenie, że przekroczyliśmy granicę polską i możliwość odtrzymania biletu do ah konkretnego miasta wzkazanego przez.

444
00:58:24,933 --> 00:58:29,666
Tak że taki bilet za darmo ah tak.

445
00:58:29,667 --> 00:58:38,332
To trwało kilka dni, ale to już ah to raczej wspominam przyjemnie, to nie było ah...

446
00:58:38,333 --> 00:58:42,332
IV: Czy byłe próby z werbowania Pana do wyjazdu za granicy na zachód?

447
00:58:42,333 --> 00:58:47,999
LZ: Tak, to znaczy, ja miałem propozycjie wyjazdu i do Australi i do, albo do Australi, albo do Kanady.

448
00:58:48,000 --> 00:58:50,532
Znaczy miałem takie oferty, że...

449
00:58:50,533 --> 00:58:52,366
IV: Dlaczego Pan zdecydował się wrócić do kraju.

450
00:58:52,367 --> 00:58:54,666
LZ: To znaczy dlatego ah z dwóch powodów.

451
00:58:54,667 --> 00:58:59,232
Bo czułem się Polakiem i zdawałem sobie sprawę, że mam mamę.

452
00:58:59,233 --> 00:59:10,499
Ah to znaczy nie żeby mi się mama no opiekowała, tylko ja już miałem wtedy 17 lat, więc uważałem, że ah że to ja się powinniem opiekować mamą.

453
00:59:10,500 --> 00:59:15,232
IV: Ah co działo się z Pana rodziną w czasie wojny, w czasie okupacji?

454
00:59:15,233 --> 00:59:22,666
LZ: Moja mama mieszkała ah w Warszawie u tej siostry, która nas przyjeła.

455
00:59:22,667 --> 00:59:43,099
Ah tak ah więc ah to znaczy ciocia oferowała, dała pokój swoim dwóm siostrą.

456
00:59:43,100 --> 00:59:49,666
Znaczy mojej mamie z córką i z synem, to znaczy ze mną.

457
00:59:49,667 --> 00:59:54,966
I drugiej siostrze, która też była wysiedlona Sieradza z córką.

458
00:59:54,967 --> 00:59:59,399
Czyli, że w tym pokoju mieszkały dwie dorosłe kobiety, dwie panny i ja.

459
00:59:59,400 --> 01:00:05,999
I one w czwórkę mieszkały razem do powstania.

460
01:00:06,000 --> 01:00:23,799
Natomiast uznano, że ja jestem chłopak, no to ah właściewie nie powinnienem tam z panienkami ah w pokoju mieszkać, bo to krępujące i dla tego zaproponował mi wujek ah ten oficer straży, żebym u niego mieszkał.

461
01:00:23,800 --> 01:00:30,899
A ah mama nie dostała żadnej pracy, nie pracowała.

462
01:00:30,900 --> 01:00:37,799
Natomiast powiedział, powiedziałbym, że prowadziła dom cioci.

463
01:00:37,800 --> 01:00:48,666
To znaczy zajmowała się stroną gospodarcą, ale ah ciocia urodziła dziecko.

464
01:00:48,667 --> 01:00:51,666
I mama się zajmowała tym dzieckiem.

465
01:00:51,667 --> 01:01:04,232
I to jest też przepiękna historia, dla tego, że to dziecko cioci urodziło się 2. Maja a powstanie wybuchło 1. sierpnia.

466
01:01:04,233 --> 01:01:13,932
I 1. sierp..., i budynek w którym ciocia mieszkała był na przeciwko Unwersytetu Warschawskiego na ulicy Krakowskie Przedmieście.

467
01:01:13,933 --> 01:01:18,066
W którym tę Uniwersytecie mieli siedzibe niemcy.

468
01:01:18,067 --> 01:01:34,766
Więc zaraz 1. w/ sierpnia wyżucili wszystkich z tego domu naprzeciwko po drugiej stronie ulicy i podpalili ten dom na wszelki wypadek, żeby im nikt nie zagradzą z tamtej strony ulicy a wszyscy ludzie musieli coś ze sobą zrobić.

469
01:01:34,767 --> 01:01:38,332
Na więc ciotka była w pracy, wujek też gdzieś był w pracy.

470
01:01:38,333 --> 01:01:47,932
I mama z tym trzy miesięcznym dzieckiem przez dwa miesiące powstania się poniewierała po różnych piwnicach nie w domu.

471
01:01:47,933 --> 01:01:54,232
IV: Ah proszę powiedzieć, ah czym Pam się zawodowo zajmował po powrocie do kraju?

472
01:01:54,233 --> 01:01:55,966
Co Pan robił za (???)?

473
01:01:55,967 --> 01:02:07,632
LZ: {głośno wydychając} Zacząłem studiować i to w 47 roku ah przyjęta mnie na studia i studiowałem.

474
01:02:07,633 --> 01:02:13,199
W 52 roku zrobiłem dyplom.

475
01:02:13,200 --> 01:02:16,332
IV: I czym Pan się zajmował ah zawodem?

476
01:02:16,333 --> 01:02:18,332
LZ: Czym ja się zajmowałem?

477
01:02:18,333 --> 01:02:20,799
Ja mam, ja mam dosyć dziwny zawód.

478
01:02:20,800 --> 01:02:24,666
Moim zawodem jest Technologia Drewna.

479
01:02:24,667 --> 01:02:27,632
Ja jestem inżynierem Technologii Drewna.

480
01:02:27,633 --> 01:02:34,199
I w czasie studiów ah pracowałem w Instytucie Badawczym Leśnictwa.

481
01:02:34,200 --> 01:02:44,866
Tam był taki zakład chemiczny technologi drewna i tam się zajmowałem no przetwórstwem drewna między innymi na celulozy i papier.

482
01:02:44,867 --> 01:02:57,032
Ale ah w czasie jednej z praktyk, bo miałem dwie praktyki w czasie studiów ah w 50 roku byłem w fabrycę celulozy i papierów we Włocławku.

483
01:02:57,033 --> 01:03:06,032
A w 50 ah w 49 byłem w tej fabryce, ah w 50 byłem w fabrycę płyt pilśniowych.

484
01:03:06,033 --> 01:03:08,632
Płyty pilśniowy to są "Faserplatten".

485
01:03:08,633 --> 01:03:18,699
I mi się tak zpodobała technologia, idea ah produkcji płyt i jednych i drugich.

486
01:03:18,700 --> 01:03:28,932
No że ja się zająłem, że tak powiem, technologią jedną i drugą, no i by/ póżniej miałem nakaz pracy do fabryki płyt pilśniowych.

487
01:03:28,933 --> 01:03:30,832
Pracowałem w fabrycę płyt pilśniowych.

488
01:03:30,833 --> 01:03:35,966
Potem pracowałem w Ośrodku Badawczy Rozwojowym ah Przemysłu Płytowego.

489
01:03:35,967 --> 01:03:43,666
Więc pracując w tym ośrodku byłem do dyzpozycji wszystkich fabryk w Polsce, tak że stale jeżdziłem do jakiech fabryki tam coś pomagać w technologii.

490
01:03:43,667 --> 01:03:52,632
I tam pracując ah zrobiłem dwie pracę naukowe, które pozwoliłe mi nauzyzkanie stopnie naukowych.

491
01:03:52,633 --> 01:04:17,332
A potem zostałem przyniesiąny do Warszawy i pracowałem ah w ah instytucji, która właśnie pod legamen (???) Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego, które budowało ah maszyny i kompletne fabryki.

492
01:04:17,333 --> 01:04:22,899
Ponieważ my exportowaliśmy kompletne fabryki tych płyt pilśniowych i płyt wirowych.

493
01:04:22,900 --> 01:04:27,732
To mnie tam zatrudniono na stanowisku ah kierownika działu studiów.

494
01:04:27,733 --> 01:04:33,832
No i ja opracowałem technologie, ale byłem używany do uruchamiania tych wszystkich fabryk.

495
01:04:33,833 --> 01:04:48,166
Czyli nas nie wszystkich, tylko tam gdzie trzeba było, zagranice jeżdziłem i ah uruchamiałem fabrykę i musiałem doprowadzić do przeprowadzania próbych gwarancyjnej.

496
01:04:48,167 --> 01:04:59,366
Próba gwarancyjna polega na tym, że przez trzy dni, przez pełne trzy dni zakład musi osiągać gwarantowaną wydajność i produkt musi uzyzkiwać gwarantowaną jakość.

497
01:04:59,367 --> 01:05:07,066
I przeciwny (???) zakład nie był przyjmowany przez, przez kup.. przez nabywce.

498
01:05:07,067 --> 01:05:23,399
No i w roku 78 zaproponowana mi pracę ah wyszszej uczelni ah na stanowisku dozenta.

499
01:05:23,400 --> 01:05:48,666
I ja przyjąłem tą propozycję i pracując ah tam dwa lata zostałem kierownikiem ah katedry ah a potem ah dostałem tytuł profesora i potem byłem w dziekadencji dziekanem.

500
01:05:48,667 --> 01:05:57,199
Ah na 95 roku okazałem się chory i, i zdecydowałem się przejść na emeryturę.

501
01:05:57,200 --> 01:17:03,933
IV: Może ah będziemy zmierzać kół/ ah końcowi ah takie pytanie ah w jakim stopniu ah te przeżycia obozowe wpłyn.. {nie ma głosu}..