1
00:00:10,000 --> 00:00:15,532
SM: Może sobie poprawię okulary, bo to rzeczywiście troszeczkę mnie przeszkadza.

2
00:00:15,533 --> 00:00:18,132
A czy ja mogę opuścić troszeczkę glowę, czy nie?

3
00:00:18,133 --> 00:00:20,499
Czy lepiej tak, tak trzymam?

4
00:00:20,500 --> 00:00:24,432
IV: Ob er den Kopf bisschen nach oben, ah ob er, ob er den Kopf bisschen nach unten..

5
00:00:24,433 --> 00:00:26,999
SM: So kann ich halten oder lieber so?

6
00:00:27,000 --> 00:00:29,166
CM: Einfach sie anschauen, beim Gespräch.

7
00:00:29,167 --> 00:00:37,332
SM: Aber, wenn ich, wenn ich so halte, dann no stört mich das Licht so nicht, wie, wie so.

8
00:00:37,333 --> 00:00:40,432
Also, wie ist besser, sagen Sie ruhig ganz einfach.

9
00:00:40,433 --> 00:00:43,999
CM: Wenn Sie normal den Kopf oben halten, ist es schöner, weil dann sieht man ihre Augen schöner.

10
00:00:44,000 --> 00:00:47,599
SM: Na dann, dann, ja, ja, dann halte ich so, schadet nichts.

11
00:00:47,600 --> 00:00:49,499
IV: Vielleicht sich bisschen durchquälen..

12
00:00:49,500 --> 00:00:50,066
SM: Ja, ja.

13
00:00:50,067 --> 00:00:51,832
IV: ..und, ja?

14
00:00:51,833 --> 00:00:55,366
Proszę powiedzieć, gdzie i kiedy Pan się urodził?

15
00:00:55,367 --> 00:01:00,166
SM: 1. września 2.., 1927 roku w Poznaniu.

16
00:01:00,167 --> 00:01:03,632
IV: Kiedy ah jak trafił Pan do obozu?

17
00:01:03,633 --> 00:01:10,032
SM: Do obόzu trafiłem w, na początku roku 34 {44?}, zostałem aresztowany przez Gestapo.

18
00:01:10,033 --> 00:01:15,032
No i znalazłem się w Forcie VII, to był pierwszy obόz koncentracyjny w Polsce.

19
00:01:15,033 --> 00:01:19,466
Założony już w pażdzierniku, na początku pażdziernika 39 roku.

20
00:01:19,467 --> 00:01:28,332
Z Fortu VII trafiłem po jego likwidacji, bo to było wtedy likwidacja w kwietniu do Poggenburga.

21
00:01:28,333 --> 00:01:33,399
To była właśnie filia tego obozu, ale właściwie druga, drugi oddział,

22
00:01:33,400 --> 00:01:37,132
gdzie przyniesiono wszystkich więźniów politycznych do tego obozu

23
00:01:37,133 --> 00:01:45,399
w własnie w przeciągu ah miesięcy ah roku 33 i 34.

24
00:01:45,400 --> 00:01:52,832
Następnie z 30. czerwca bo tą datę zapamietałem trafiłem transportem do Gross-Rosen.

25
00:01:52,833 --> 00:01:59,099
W Gross-Rosen, no był to już duży obόz koncentracyjny zaopiekowała mnie się,

26
00:01:59,100 --> 00:02:02,532
ah zaopiekowała się o.., organizacja obozowa.

27
00:02:02,533 --> 00:02:04,532
Tam była tajna organizacja po prostu.

28
00:02:04,533 --> 00:02:10,666
Ktόra szczególnie, kto nie ma właśnie, ludzi młodych, no ja byłem wtedy młody, miałem 16 lat.

29
00:02:10,667 --> 00:02:15,299
I dzięki tej organizacji dostałem pracę u Siemensa.

30
00:02:15,300 --> 00:02:19,066
Siemens miał swόj zakład wewnątrz obozu.

31
00:02:19,067 --> 00:02:23,832
I tam pracowałem najpierw na pierwszych, na, na zmianie, potem nawet na nocnych zmianie.

32
00:02:23,833 --> 00:02:26,399
Ponieważ znałem już język niemiecki.

33
00:02:26,400 --> 00:02:32,466
No i majestrze, ktόrzy byli cywilami po prostu stwierdzili, że ja się bardzo dobrze nadaję do magazynu,

34
00:02:32,467 --> 00:02:38,166
ponieważ rozrόżniam ze wszystkie wymiary na oko bez ah żadnego przyrządem.

35
00:02:38,167 --> 00:02:42,032
I dla tego zatrudnili mnie w magazynie w Siemensa.

36
00:02:42,033 --> 00:02:48,299
No i tam pracowałem aż do ewakuacji w lutym 45 roku.

37
00:02:48,300 --> 00:02:51,266
Niestety dokładnej daty ewakuacji nie pamięntam.

38
00:02:51,267 --> 00:02:58,099
W każdym razie byłe to pierwsze dni lutego, no może to było około 10. lutego.

39
00:02:58,100 --> 00:03:05,732
I transportem kolejowym, to nie był marsz śmierci, transportem kolejowym trafiłem własnie do Leitmeritz.

40
00:03:05,733 --> 00:03:07,432
Ale, jak trafiłem?

41
00:03:07,433 --> 00:03:14,866
Wyjechaliśmy z Gross-Rosen, czekaliśmy potem w nocy koło Jeleni Gόry właściwie z.., przy samej stacji Jelenia Gόra.

42
00:03:14,867 --> 00:03:19,566
Czekaliśmy no nie wiem, wiele w.., godzin każdym razie, za dnia.

43
00:03:19,567 --> 00:03:23,166
Obserwowaliśmy lotnisko, ktore jest w tym miejscu w Jeleni Gόrze.

44
00:03:23,167 --> 00:03:30,632
Tam startowały samoloty Henschel, dwusilnikowe szturmowe i londowały.

45
00:03:30,633 --> 00:03:34,499
No w nocy obserwowałem w świetle księżyca śnieżkę.

46
00:03:34,500 --> 00:03:36,399
No ale transport był w środku tych wagonach.

47
00:03:36,400 --> 00:03:41,999
No i to był luty więc myśmy poprostu ah całkiem zwyczajnie marzli.

48
00:03:42,000 --> 00:03:45,099
Następnie jechaliśmy do Plauen i tam z nowu.

49
00:03:45,100 --> 00:03:47,166
Tam całą dobę staliśmy w Plauen.

50
00:03:47,167 --> 00:03:50,932
Dopiero w nocy nasz transport podzielono na dwie części.

51
00:03:50,933 --> 00:03:54,866
Część skierowana była, nam mόwiono od początku że idziemy do Flossenbürga.

52
00:03:54,867 --> 00:03:56,866
Oczywiście nie oficialnie.

53
00:03:56,867 --> 00:04:02,366
Ah tam podzielono transport na dwie części, tą  naszą  część skierowano do Leitmeritz

54
00:04:02,367 --> 00:04:05,932
a drugą część bez pośrednio do Flossenbürga.

55
00:04:05,933 --> 00:04:08,232
No w Leitmeritz były warunki straszne.

56
00:04:08,233 --> 00:04:14,666
Bo tam panował tyfus i umieralność w więźniu było ponad 30 procent.

57
00:04:14,667 --> 00:04:21,799
30 procent we więźniόw, jedna trzecia można powiedzieć zmarła na tyfus we Flosse.. ah w Leitmeritz.

58
00:04:21,800 --> 00:04:28,066
Leitmeritz to był obόz ah nie typowy troszkę, bo podobnie jak Fort VII, czy, czy Teresin

59
00:04:28,067 --> 00:04:34,399
ah w Czechach, był zorganizowany w starych ah niemieckich zabudowania.

60
00:04:34,400 --> 00:04:38,766
To byłe koszary właściwie austriackie, nie niemieckie.

61
00:04:38,767 --> 00:04:46,666
I w tych koszarach starych, starych stajniach było zorganizowany obόz koncentracyjny, było to filia Flossenbürga.

62
00:04:46,667 --> 00:04:50,632
Początkowo pracowałem tam w rόżnych komandach przy Bergbau na przykład.

63
00:04:50,633 --> 00:04:53,599
To było wywożenie u.., urobków ze sztolni.

64
00:04:53,600 --> 00:05:01,866
Ponieważ tam fabrykę zbylniał {?} zainstalowana w sztolniach wytwarzone silniki do czołgόw, chyba do samolotow rowniesz.

65
00:05:01,867 --> 00:05:09,932
No ale, po jakimś czasię blokowy, czyli Blockältester, zapytał się: "Kto chce pracować w obozowej kuchnii?"

66
00:05:09,933 --> 00:05:11,432
No to ja się zgłosiłem od razu.

67
00:05:11,433 --> 00:05:15,166
No bo wiadomo, bo ja byłem stary głodny przeciesz.

68
00:05:15,167 --> 00:05:19,866
Trafiłem do kuchni obozowej i tam cały dzień strugałem ziemniaki.

69
00:05:19,867 --> 00:05:25,432
No ale za to dostałem zupę z nakotła {?}, czyli najgęściejszej.

70
00:05:25,433 --> 00:05:28,332
No zapytał mnie ten Kapo, czy chcę jeszcze?

71
00:05:28,333 --> 00:05:30,632
No ja, oczywiście, no to drugi litr mi nalał.

72
00:05:30,633 --> 00:05:31,799
Czy chcę jeszce?

73
00:05:31,800 --> 00:05:32,666
"Tak."

74
00:05:32,667 --> 00:05:34,199
No to nalał mi trzeci litr.

75
00:05:34,200 --> 00:05:36,966
W tę sposόb dostałem taki brzuch dosłownie.

76
00:05:36,967 --> 00:05:42,099
Po trzech litrach zupy, ciężkiej, gęstej zniak.., z narkotła {?}.

77
00:05:42,100 --> 00:05:46,699
Pomiędzy tygodniu pracy znowu przyszedł jakiś ah Kapo,

78
00:05:46,700 --> 00:05:51,199
zapytał się: "Kto chce posprzątać w SS-Küche?", no to ja się z nowu zgłosiłem.

79
00:05:51,200 --> 00:05:54,699
I w ten sposόb ah trafiłem do komanda SS-Küche.

80
00:05:54,700 --> 00:05:58,099
Co było dla mnie z jednej stronie szcześliwe, bo tam poprostu

81
00:05:58,100 --> 00:06:02,266
chociasz czternaście godzin strugałem ziemniaki, to dostawałem najlepsze jedzenie.

82
00:06:02,267 --> 00:06:10,832
To co SS-Manni dostawali z dowόdztwa, to ci kucharzy byli z Austriacy ze Wiednia, bez pośrednia.

83
00:06:10,833 --> 00:06:16,166
Oni dawali nam najlepsze jedzenie jakie tylko można było z tej kuchni po prostu wydać.

84
00:06:16,167 --> 00:06:21,499
Tak że w tym komandzie pracowałem właściwie do końca, ale w między czasię

85
00:06:21,500 --> 00:06:24,132
o mało co by się to tragicznie nie zkączyło, bo zosto..

86
00:06:24,133 --> 00:06:27,599
Miałem zostać powieszony za to, że uciekł jeden z naszego komanda.

87
00:06:27,600 --> 00:06:30,866
A komando było maly, osie.., ośmo czy dziewięć osobowe.

88
00:06:30,867 --> 00:06:37,399
Uciek taki pikolo Warszawek i za to mieli nas powiesić.

89
00:06:37,400 --> 00:06:41,999
Po prostu nie, nie mogli go w pierwszym momencie znaleść.

90
00:06:42,000 --> 00:06:46,366
Okazało się, że, że sprowadzili psy policyjne i wytropili, gdzie on tam siędział.

91
00:06:46,367 --> 00:06:50,199
A on siędział z drugim więźniem, ktόry jeszcze pred naszym przybyciem uciek.

92
00:06:50,200 --> 00:06:57,166
W pod ziemiach mieli tam taką komorę instalacyjną wymoszczono i tam z organizował ten Pikolo,

93
00:06:57,167 --> 00:07:00,599
bo myśmy na niego mowili Pikolo, pełno jedzenia.

94
00:07:00,600 --> 00:07:04,166
Ponieważ był znany na rozkaz z tajnych Himlera,

95
00:07:04,167 --> 00:07:09,266
że więźniόw należy zlikwidować w czasię ah likwidacja obozu.

96
00:07:09,267 --> 00:07:12,799
No i dlatego oni się po prostu za.., zabezpieczyli

97
00:07:12,800 --> 00:07:16,399
ich zdaniem dobrze zawczasu, żeby przeżyć.

98
00:07:16,400 --> 00:07:18,566
No niestety to się skączyło tragicznie.

99
00:07:18,567 --> 00:07:24,599
Oni popełnili zamobόjstwo, ponieważ Pikolo zwędził temu kucharzowi, ktόry miał w szafce pistolet,

100
00:07:24,600 --> 00:07:29,066
no zwędził ten pistolet i kiedy zostali wezwaniu do podania się,

101
00:07:29,067 --> 00:07:33,332
a to znaczeło na po prostu dla nich, ah dalsze męczarni i śmierć tak że tak,

102
00:07:33,333 --> 00:07:36,032
bo SS-Manni by ich po prostu zamęczyli.

103
00:07:36,033 --> 00:07:40,699
Popełnili samo.., samobόjstwo przy pomocy tego pistoletu.

104
00:07:40,700 --> 00:07:44,599
I myśmy już stali dosłownie pod szubienicą.

105
00:07:44,600 --> 00:07:51,632
Bo tak sobie tam o to zorganizowano szybko w obozie, kiedy wpadł Lagerkommandant.

106
00:07:51,633 --> 00:08:00,532
Flo.., odrόżnieny od Lagerführera to był rzeczywiście komendant obozu Hauptsturmführer, ja sobie się przypominam.

107
00:08:00,533 --> 00:08:06,599
Taka było jego ranga i: "Co tu się dzieje, bez mojej wiedzi, co to jest? Was ist los?"

108
00:08:06,600 --> 00:08:14,399
Opiepszył tego ah Lagerführera, ktόry był z niższej rangich, chyba Obersturmführer.

109
00:08:14,400 --> 00:08:19,599
I po prostu ten spόr kompetencyjny być może spόr kompetencyjny, to jest moje przypuszczenie.

110
00:08:19,600 --> 00:08:23,866
A może po prostu ten był trochę mądrzejszy i wiedział, że za to trzeba będzie odpowiadać po wojnie.

111
00:08:23,867 --> 00:08:27,199
To był do słownie miesiąc przed zakończeniem wojny.

112
00:08:27,200 --> 00:08:28,732
No i to nas uratowało.

113
00:08:28,733 --> 00:08:33,932
To między czasię tych ah wyśledzili tych uciekunierόw i niestety

114
00:08:33,933 --> 00:08:36,299
to się tragicznie skączyło dla tych uciekinierόw.

115
00:08:36,300 --> 00:08:40,066
A dla nas się skończyło tyle, że, że komando się rozleciało, oczywiście.

116
00:08:40,067 --> 00:08:41,999
I wszystkich skierowali do innej plasy {?}.

117
00:08:42,000 --> 00:08:46,499
Ale ja znowu do tego komanda trafiłem, bo mnie tam wysłał po prostu blokowy.

118
00:08:46,500 --> 00:08:52,299
Ponieważ widzał, że ja po, no jestem młody i potrzebuję ah poprostu {smieje się} jedzenia.

119
00:08:52,300 --> 00:08:55,032
No z resztą każdy potrzebował, to nie było cudόw.

120
00:08:55,033 --> 00:09:00,232
Głód był największym przyczyną śmierci w obozach koncentracyjny, głód.

121
00:09:00,233 --> 00:09:04,399
Głód i wyniszczająca cieżką praca.

122
00:09:04,400 --> 00:09:10,432
No my, kiedy myśmy z obozu wychodzili piątego Maja, do wypuszczania z grupach pięcdziesięciu osobowych.

123
00:09:10,433 --> 00:09:15,666
I my, myśmybyli zorganizowanie w ten sposόb, że byliśmy gotowie SS-Mannu skoczyć do gardeł.

124
00:09:15,667 --> 00:09:22,832
No nawet, gdyby paru zgineło to mimo wszystko sytuacja była tego rodzaju, że, że postanowaliśmy się bronić.

125
00:09:22,833 --> 00:09:30,766
No ale na szczęście to już byli tacy ah, jak to się mόwi, Volkssturmiści, ktόrze tylko nas odprowadzili do mostu na Łabe.

126
00:09:30,767 --> 00:09:34,666
I: „Możecie iść dalej.“ i „Jesteście wolni.“

127
00:09:34,667 --> 00:09:37,466
Tak nam oświadczyli: "Sie, ihr, ihr seid frei.

128
00:09:37,467 --> 00:09:39,632
Ihr, ihr könnt weiter gehen."

129
00:09:39,633 --> 00:09:46,732
No i ruszyliśmy przez Czechy na południe, bo nie ktόrzi cieli do Amerikanόw i nie chcieli z powrotem do domu.

130
00:09:46,733 --> 00:09:51,932
A pięciu nas było do t.., w tej grupce małej, w ktόrem myśmy razem marszorowali.

131
00:09:51,933 --> 00:09:54,732
W między czasię nad z tylem, taką potyczkę ześmy...

132
00:09:54,733 --> 00:09:56,399
{nie ma głosu}

133
00:09:56,400 --> 00:09:59,566
Oni poprostu uciekając pojechały dalej.

134
00:09:59,567 --> 00:10:04,366
I to było właściwie wszystko, bo w Rakowniku..

135
00:10:04,367 --> 00:10:05,932
IV: Chwileczkę!

136
00:10:05,933 --> 00:10:10,399
SM: ..gdzie dotarliśmy..

137
00:10:10,400 --> 00:10:14,399
CM: Wir müssen die ver.., läuft wieder.

138
00:10:14,400 --> 00:10:26,499
IV: Proszę.

139
00:10:26,500 --> 00:10:27,899
CM: Ja, läuft.

140
00:10:27,900 --> 00:10:28,966
SM: Ja?

141
00:10:28,967 --> 00:10:36,732
W Rakowniku zaopiekowało onaz się Czerwony Krzyż, Czeski Czerwony Krzyż w Rakowniku nas się zaopiekował.

142
00:10:36,733 --> 00:10:38,532
Dostaliśmy się za pewni przebadanie.

143
00:10:38,533 --> 00:10:42,399
Następnego dnia pod pierwszym pociągiem pojechaliśmy do Pragi

144
00:10:42,400 --> 00:10:47,532
i tam w zasadzie przebywałem pierwszy miesiąc po wojnie, bo nie, nie było jeszcze transportόw żadnego.

145
00:10:47,533 --> 00:10:53,666
I pierwszym rychlíkiem, rychlík, to jest pociąg pospieszny, ah, wyruszyłem do Polski,

146
00:10:53,667 --> 00:11:00,232
gdzie właściwie przy przekraczeniu granicy nie było nikogo, bo też nie było komunikacji pomiędzy Czechami a Polską.

147
00:11:00,233 --> 00:11:04,732
Dojechałem do Ostrawy i do Bohumína jeszcze takim zwykłem pociągiem.

148
00:11:04,733 --> 00:11:06,432
A dalej właściwie nie wiadomo było co robić.

149
00:11:06,433 --> 00:11:09,532
Było tłum ludzi i nie wiadomo było co dalej.

150
00:11:09,533 --> 00:11:15,732
No w końcu postanowili się grubką ruszyć taką mało pięcioosobową czy sześcioosobową.

151
00:11:15,733 --> 00:11:24,532
I na granicy pomiędzy Bohumínem a Zebrz.., Zembrzycami tylko był wartownik ah rosyjski.

152
00:11:24,533 --> 00:11:27,732
No on zawołał jakiegoś starszyny: "A wy kuda?"

153
00:11:27,733 --> 00:11:30,732
"No my do Polszy z obozόw z koncentracha."

154
00:11:30,733 --> 00:11:36,599
No to on wyciągnął kawał takiego papieru pakowego, kopiowy ołówek, naślinił:

155
00:11:36,600 --> 00:11:38,732
"Familiu i rok urodzenia."

156
00:11:38,733 --> 00:11:40,699
Zapisał: "Paszli."

157
00:11:40,700 --> 00:11:42,399
I w ten sposόb wrόciłem do Polski.

158
00:11:42,400 --> 00:11:46,399
Ale chciałem jeszcze jedną rzecz, bardzo is.., istotną powiedzieć.

159
00:11:46,400 --> 00:11:56,799
Że, z Poggenburga mhm od pewnego momentu wywozili nas na robotę na lotnisko Ławica w Poznaniu.

160
00:11:56,800 --> 00:12:03,532
I tam się nami przy, zaopiekowali, własnie zaopiekowali z, prz.., przyjmowali nas strażnicy z Luftwaffe.

161
00:12:03,533 --> 00:12:06,966
I to byli zupełnie inni ludzie, absolutnie inni.

162
00:12:06,967 --> 00:12:11,366
Między nimi były takie Piotrowski, nazywał się tak, z Berlina,

163
00:12:11,367 --> 00:12:15,999
ktόry przywoził jedzenie bracię i nasiakiom ktorze byli też tam w tym komandzie.

164
00:12:16,000 --> 00:12:23,932
Mną się zaopiekał Stabsgefreiter Lange, on specjalnie pojechał na drugi koniec miasta do mojej matki, przywoził mi jedzenie.

165
00:12:23,933 --> 00:12:28,799
Następnie był inżynier budowy tego pasa, ktόry myśmy tam budowali,

166
00:12:28,800 --> 00:12:33,332
ktόry w pewnym momencie zawołał: "Komm hier, machst du Ordnung in Barracke."

167
00:12:33,333 --> 00:12:39,932
To raczej był taki wuz na kόłkach do budowy.

168
00:12:39,933 --> 00:12:43,499
I, a w środku mi powiedział: "Setz Dich hin und ess."

169
00:12:43,500 --> 00:12:45,532
Rozwinał swoje śniadanie i dawał mi.

170
00:12:45,533 --> 00:12:52,199
Tak że byli najrόżniejsi ludzie, trzeba przyznać i ja dzięki temu obόz przetrwałem.

171
00:12:52,200 --> 00:12:53,999
Co jeszcze by Pani chciała wiedzieć?

172
00:12:54,000 --> 00:12:55,732
Ja chętnie odpowiem.

173
00:12:55,733 --> 00:13:00,232
IV: Ah, w jakich warunkach odbywał się transport do Leitmeritz?

174
00:13:00,233 --> 00:13:01,266
Ile było osόb?

175
00:13:01,267 --> 00:13:02,999
Czy dostawał Pan coś do jedzenia?

176
00:13:03,000 --> 00:13:05,399
SM: Nie, absolutnie nic do jedzenia nie dostaliśmy.

177
00:13:05,400 --> 00:13:11,332
Dostaliśmy tylko pół bochenka chleba na drogę i jakieś tam nie pamiętam co to było za, za, za picie,

178
00:13:11,333 --> 00:13:17,599
ale jakąś pseł do kawę no ale, ale jak to było w zasadzie to już Pani dzisiaj nie powiem,

179
00:13:17,600 --> 00:13:19,899
bo poprostu no pamięć zawodzi.

180
00:13:19,900 --> 00:13:28,466
Natomiast przy wysiadaniu no bo byli na wjęźniowie różni byli tacy osłabieni, że no nie mogli z, z wagonu już się podnieść czy wyśąść.

181
00:13:28,467 --> 00:13:31,566
A jeden pot.., do słownie przy mnie potknął się, upadł.

182
00:13:31,567 --> 00:13:34,666
No to SS-Mann wyciągną pistolec i go zastrzelił.

183
00:13:34,667 --> 00:13:37,599
Poprostu takie byłe warunki niestety.

184
00:13:37,600 --> 00:13:41,266
Tam się nikt z ludzkim życiem ze stronę SS-Mannów nie liczył.

185
00:13:41,267 --> 00:13:46,799
To oni dostawali jeszcze za to premie, za to, że zabili wjęźnia czy, czy zamęczyli.

186
00:13:46,800 --> 00:13:53,332
No, bo on niestety nie, nie raz to było nie, nie zabicie tylko zamęczenie do słownie zakatowanie.

187
00:13:53,333 --> 00:13:55,432
A najgorsze byłe już uczeczki obozowe.

188
00:13:55,433 --> 00:14:00,466
To był prawie nie możliwe uczeczka dana, to była w olbrzymia żadkość.

189
00:14:00,467 --> 00:14:06,866
No jeżeli takiego złapano to on musiał marszerować prez obóz z napisem: "Ich bin wieder da."

190
00:14:06,867 --> 00:14:15,199
No oczywiście jego potem tak katowano, że no poprostu umierał w męczalniach.

191
00:14:15,200 --> 00:14:18,566
IV: Jak wyglądało przyjęcie do obozu w Leitmeritz?

192
00:14:18,567 --> 00:14:23,432
SM: No właśnie tak jak opowiadam, przy, przy wysiadanie z wagonów ludzi mordowaną

193
00:14:23,433 --> 00:14:27,366
tych którzy już nie, nie byłi w stanie o własnej siła się poruszyc.

194
00:14:27,367 --> 00:14:34,699
Natomiast przyjęcia do obozu było no z.., poprostu od razu na drugi dzień do roboty i to było wszystko.

195
00:14:34,700 --> 00:14:40,899
Przyjęcia w, jako takiego wogule nie było, no bo poprostu w.., ci do tego baraku,

196
00:14:40,900 --> 00:14:49,132
ci raczej do tej stajnie, bo to była stare po aus.., austriaczkie stalnie, gdzie byłe pryczy pięciopiętrowe.

197
00:14:49,133 --> 00:14:53,232
No i na tych pryczach trzeba było sobie miesce znaleść i tam się gdziech us.., usadowić.

198
00:14:53,233 --> 00:14:59,332
Ja sobie wybrałem oczywiście miejsce na górze no, bo to był luty, mh zima była no i było zimno.

199
00:14:59,333 --> 00:15:02,699
No tam na górze jednak było troszeczkę cieplej niech na dole.

200
00:15:02,700 --> 00:15:07,232
No a poza tym o jakimś przyjęciu nie można było w zasadzie powiedzieć.

201
00:15:07,233 --> 00:15:09,632
Po prostu gnali do roboty i to było wszystko.

202
00:15:09,633 --> 00:15:17,166
Każdzy musiał do jakiegoś komandat zostać przydzielony i o szóstej godzinie był wymarsz komand do roboty.

203
00:15:17,167 --> 00:15:20,932
A o godzinie osięmnastej powrót z owót {?}.

204
00:15:20,933 --> 00:15:26,632
A wyżywienie było takie, że pajtka chleba i miska wodniej z tej zupy z.., ze zgłimiej brekrwi {?}.

205
00:15:26,633 --> 00:15:30,032
Takie było wyżewienie cało dzienne.

206
00:15:30,033 --> 00:15:35,232
No i oczywiście ludzie padali jak muchy, jak to się mówi?

207
00:15:35,233 --> 00:15:37,766
IV: Czyli nie było takiego rytułału przyjęcia jak naprzykład..

208
00:15:37,767 --> 00:15:38,399
SM: Nie.

209
00:15:38,400 --> 00:15:40,599
IV: Golenie ah we włosów? Czy..

210
00:15:40,600 --> 00:15:44,099
SM: Ah golenie aha to no widzi Pani to Pani poruszyła dosyć istoty temat.

211
00:15:44,100 --> 00:15:50,232
No golonie było, jeżeli ktoś nie miał tej Lagerstraße, bo taki pasek nam wygalano przez głowe,

212
00:15:50,233 --> 00:15:52,632
no to mu to odnawiano, że tak powiem.

213
00:15:52,633 --> 00:15:58,066
No wogule było strzyzenie już ah przed wyjazdem z Gross-Rosen, tak że

214
00:15:58,067 --> 00:16:05,032
wszyscy zasadzie wzięźniowe byli na to mh, do tego przystosowani właściwie do tego życia obozowego.

215
00:16:05,033 --> 00:16:14,599
A jeżeli tzreba było no to b.., oczewiście było takie komando, tam fryzierskie które to, mh, załatwiało.

216
00:16:14,600 --> 00:16:18,266
IV: I jak wyglądało życie codzienne w obόzie?

217
00:16:18,267 --> 00:16:25,099
SM: No więc wyglądało tak, że jeżeli ktoś gdzie kolwiek mógł złapać jakieś, jakieś dodatkowe jedzenie,

218
00:16:25,100 --> 00:16:29,166
no to oczywiście je łapał, ale to była olbrzymia żadkość.

219
00:16:29,167 --> 00:16:35,666
Tak że mój los, że tak powiem, w Leitmeritz było tyle szczęśliwy, że ja się dostałem najpierw do tej S..,

220
00:16:35,667 --> 00:16:38,699
do tej kuchnie obozowej a potem do SS-Küche.

221
00:16:38,700 --> 00:16:50,632
Gdzie rzeczywiście no można powiedzieć odkarmiłem się, bo w in.., inaczej bym nie wiem, czy bym przetrwał ten, ten obóz zkącowy.

222
00:16:50,633 --> 00:16:53,099
Natomiast był taki, przypraszam jeszcze chciałem to powiedzieć,

223
00:16:53,100 --> 00:16:56,732
był znami taki kolega z Warszawy ja już niestety nazwisko zapomniałem,

224
00:16:56,733 --> 00:17:01,732
Andrzej wysoki, potężny chłopisko, no niestety zmarł na tyfus w obozie.

225
00:17:01,733 --> 00:17:06,432
Tak że warónki byłe straszne w obozowe.

226
00:17:06,433 --> 00:17:09,532
IV: Czyli wybuchałe ah chorobe, ah epidemie..?

227
00:17:09,533 --> 00:17:12,299
SM: No epidemia tyfus opanowała powrzechnie.

228
00:17:12,300 --> 00:17:16,966
A jeszcze chciałem dodać, że to krematorium w Leitmeritz było takie malutkie,

229
00:17:16,967 --> 00:17:22,432
że nie absolutnie nie, nie przestało ah temu zadaniu, żeby spalić zwłoki,

230
00:17:22,433 --> 00:17:28,666
tylko z leżały stosy do słownie trzymetrowy stosy nagich trupów od właśnie kościu trupów obcielnientych sporo.

231
00:17:28,667 --> 00:17:35,799
No bo tak wtedy wyglądali wjęźniowie, to bym, mówiło się na nich Muzulmanie albo Gauner, Gauner, Muzelman,

232
00:17:35,800 --> 00:17:40,799
Muzelman tak się mówiło na więźniów wychudzonych, którzy ważyli trzydrzyście albo mniej kilogramów,

233
00:17:40,800 --> 00:17:44,632
ludzie, którzy powinny ważyć dwa razy albo trzy razy tyle.

234
00:17:44,633 --> 00:17:45,866
IV: I Pan widział tę stosy?

235
00:17:45,867 --> 00:17:49,932
SM: No niestety co dziennie na nej musiałem patrzeć.

236
00:17:49,933 --> 00:17:54,966
Tak że niestety wspomnienia z Leitmeritz są straszne.

237
00:17:54,967 --> 00:17:57,266
IV: Kim byli nadzorcy w obozie?

238
00:17:57,267 --> 00:17:58,932
Czy byli to SS-Manni?

239
00:17:58,933 --> 00:17:59,599
Kim byli?

240
00:17:59,600 --> 00:18:01,332
Jaki był reżim obόzowy?

241
00:18:01,333 --> 00:18:10,232
SM: Reżim obozowy był taki, że, że ah był Lager.., ah ..komandant, jako naczelnik tego obozu.

242
00:18:10,233 --> 00:18:17,999
Najwyższa władza Lagerführer, to był mh też SS-Mann, no i byli blokowi SS-Manni.

243
00:18:18,000 --> 00:18:28,566
Natomiast poza tym byli blokowi ah, ah wjęźniowie, którze na ogół się elektritowali {?} z tak zwłanych Berufsver..verbrecherόw,

244
00:18:28,567 --> 00:18:33,299
czyli z zielonym winklem, bo ah w, każdy wjęźni miał swój Winkel.

245
00:18:33,300 --> 00:18:40,366
Winkel czerwony oznaczał węź.., wjęźnia politycznego z, do tego dodawaną literkę P, N, F.

246
00:18:40,367 --> 00:18:47,566
No to znaczy F znaczył  Francus, N Hollender, B znaczył Belg i tak dalej, I znaczył Włoch.

247
00:18:47,567 --> 00:18:54,932
Natomiast inne Winkle to byłe, na przykład zielony to był Berufsverbrecher i był to byłi no zreguły Niemcy.

248
00:18:54,933 --> 00:19:01,332
Byli przestępcy tak zwani zowadowi. No włamywaczy, czy mordercy, których poprostu umieszony w obozie.

249
00:19:01,333 --> 00:19:10,032
I ci byli wpełnienia niestety funkcję, funkcję Kapo najczęściej, czy blokowych ah tych ah wjęźnierskich blokowych.

250
00:19:10,033 --> 00:19:14,366
No i oczywiście oni też wjęźnio o jak to się mówi dokładali.

251
00:19:14,367 --> 00:19:20,599
Ale, jeszcze wracam do Gross-Rosen, no w Gross-Rosen pracując u Siemensa,

252
00:19:20,600 --> 00:19:25,166
ah byłem przyniesiono do bloku 21, bo to był blok Siemansa.

253
00:19:25,167 --> 00:19:29,866
A obok był blok 19, gdzie mieszkało Strafkomando.

254
00:19:29,867 --> 00:19:37,066
Strafkomando pod ah właściwie wodzą takiego blokowego sadysty do słownie,

255
00:19:37,067 --> 00:19:41,566
który się nazywał Fegel, nie Vogel, przypraszam Vogel się nazywał, Vogel.

256
00:19:41,567 --> 00:19:48,766
I ten się, mimo że oni pracowali w kaminionach, przy najcięściej pracą się z, jak po powrocie z pracy nad nimi dalszej ciągu znencał.

257
00:19:48,767 --> 00:19:54,132
Po prostu tłuk, tłuk ich i na każdym kroku za byle co albo nawet bez powodu.

258
00:19:54,133 --> 00:20:01,232
Okładał, gdzie się dało i jak się dało i my się musięli na to patrzeć oczywiście, nie?

259
00:20:01,233 --> 00:20:05,132
IV: Czyli Kapowi i funkcyjni ah wjęźniowie zmencali się nad..?

260
00:20:05,133 --> 00:20:13,332
SM: Na ogół tak, chociasz bywało tako, że, że Kapo to byłi czasami porządnie ludzie, ale to, to było żadkość można powiedzieć.

261
00:20:13,333 --> 00:20:22,699
Byli nawet potem, ah już nad pod koniec ah byli nawet Kapowie letko tranzje {?} się z polskim wjęźniów, ale, ale to oni musieli poprostu udawać.

262
00:20:22,700 --> 00:20:31,199
Oni musieli udawać jakiś ah właśnie tych ah Kapów niemieckich, to znaczy, bić wjęźniom ale on bił ich pozornie tego wjęź nia.

263
00:20:31,200 --> 00:20:39,532
Lub po prostu krzyczeć na nich, no ale wszyscy wiedzieli, że, że to jest po prostu sfingowane, nie?

264
00:20:39,533 --> 00:20:43,766
IV: Ah, jakie byłe stosunki z Niemcamy?

265
00:20:43,767 --> 00:20:48,266
Czy były ze strony Niemców ah jakich ludzkie odruchy w obec (???)?

266
00:20:48,267 --> 00:20:51,732
SM: Ach, były jak naj na wadzie, przyciesz byłi równiesz wjęźnowie Niemcy.

267
00:20:51,733 --> 00:20:54,066
Chociaż było ich mało, ale byli tacy.

268
00:20:54,067 --> 00:21:02,799
Między innymi właśnie w tej organizacji tajnej obozowie w Gross-Rosen, był Niemiec, który nam przyniosił ciągle wiadomości najnowsze, najświeszszy z radia.

269
00:21:02,800 --> 00:21:07,899
Bo on pod.., podsłuchiwał w radiów, w podczas pracował jako Schreiber, czyli pisaż obozowy,

270
00:21:07,900 --> 00:21:17,332
i tam miał dostęp do radia i w.., wolnych jakieś tam momentach podsłuchiwał to te wiadomości z Londynu, czy, czy z jakiś rozgłośnich zachodnich.

271
00:21:17,333 --> 00:21:19,532
IV: Znaczy ze strony SS-Mannów?

272
00:21:19,533 --> 00:21:27,299
SM: Ze strony SS-Mannów, no, chociasz oni też byli różni ale ze strone SS-Manów nie możnabyło się spodziewać niczego dobrego.

273
00:21:27,300 --> 00:21:33,499
Niczego dobrego niestety z S.., ah SS-Mannów nie można było oczekiwać.

274
00:21:33,500 --> 00:21:34,899
IV: Czy trzeba było..

275
00:21:34,900 --> 00:21:36,799
CM: Jetzt muss ich mal ganz kurz unterbrechen, weil das Mikro hat sich..

276
00:21:36,800 --> 00:21:36,899
SM: Ja.

277
00:21:36,900 --> 00:21:37,566
CM: ..verschoben.

278
00:21:37,567 --> 00:21:39,332
SM: Ach so, Mi..,

279
00:21:39,333 --> 00:21:40,332
CM: Jetzt.

280
00:21:40,333 --> 00:21:40,732
IV: Teraz, proszę.

281
00:21:40,733 --> 00:21:49,966
SM: Teraz tak? Kucharze, którzy w zasadzie byli też w cielenie przymusowo do SS, no okazali się bardzo porządnymi ludzi w no oczywiście u Leitmeritz.

282
00:21:49,967 --> 00:22:01,332
Czyli w SS-Küche, bo to byli Austriacy, ktory po prostu no siłą rzeczy jakąś w tym szalęnstwie w ah, hitlerowskim się do SS dostali

283
00:22:01,333 --> 00:22:08,866
i jako kucharze tam służyli w armi SS ah niemieckiej.

284
00:22:08,867 --> 00:22:15,666
Ale to byłe, to byłe żadkie przypadki, no ja miałem, miałem takiej, takiej satisfakcje, jeżeli tak można to określić,

285
00:22:15,667 --> 00:22:23,866
w pewnym momencie, że no, kiedyś mnie ten ah jeden z kucharzy właśnie ten gruby Franz mnie zaprosił,

286
00:22:23,867 --> 00:22:27,532
raczej zawezwał mnie do kuchni i mówił: "Będziesz tutaj wydawał jedzenie."

287
00:22:27,533 --> 00:22:29,332
No to ja wydawałem oczywiście to jedzenie.

288
00:22:29,333 --> 00:22:35,166
I przychodzi SS-Manni, ktorzi chcieli dolewkę a ja im odpowiadałem, że szef się nie zgadza.

289
00:22:35,167 --> 00:22:37,066
"Chef hat verboten."

290
00:22:37,067 --> 00:22:41,432
I już, no i odchodzili z kwitkiem {śmieje się}.

291
00:22:41,433 --> 00:22:47,999
Taką drobną, jedyną satysfakcję miałem w czasię tego pobytu tam.

292
00:22:48,000 --> 00:22:51,399
IV: Ah, czy trzeba było zachowywać pewne reguły?

293
00:22:51,400 --> 00:22:56,166
Trzeba było na coś zwracać bardziej uwagę ah w życiu codziennym obozowym?

294
00:22:56,167 --> 00:23:04,732
SM: Oczywiście proszę Pani, jeżeli ktoś nie miał, jak to się mówi, oczuł i no nie mh, spostrzegawczości nie posiadał,

295
00:23:04,733 --> 00:23:07,266
no to obedywał na każdym kroku można powiedzieć.

296
00:23:07,267 --> 00:23:11,066
Na przykład trzeba było na przykład zawsze SS-Mannów pozdrawiać.

297
00:23:11,067 --> 00:23:16,566
N.., było komando "Mützen ab." na przykład, ciapke obozowe na.., nadziął zdiąć wtedy.

298
00:23:16,567 --> 00:23:23,199
To wtedy jak był apel i SS-Mannie przeliczali właśnie ah stan liczebny wjęźniów.

299
00:23:23,200 --> 00:23:27,799
Wszystko musiało się zgadzać co do i szczerze, że tak powiem, sztuki, nie?

300
00:23:27,800 --> 00:23:32,632
No ale ah na przykład zbliżenie się do drutów obozowy.

301
00:23:32,633 --> 00:23:38,366
No znaczeło śmierc dla wjęźnia, no niektory się poprostu żucali, bo nie, nie wytrzymywali tego wszystkiego.

302
00:23:38,367 --> 00:23:52,032
Natomiast ah wieże strażnicze byłe na okoła obozu i ten oczywiście strzelał bo taki miał rozkaz i wjęźnia mordował bez pardonu, który się zbliżył do drutów.

303
00:23:52,033 --> 00:23:53,999
Ale chciałem jeszcze powiedzieć jedną rzecz.

304
00:23:54,000 --> 00:24:04,766
Po zamachu na Hitlera w Gross-Rosen ah no z wieziono wjęźnów wysoko postawionych niemieckich.

305
00:24:04,767 --> 00:24:10,232
Oczywiście myśmy do nich żadnego dostępu nie mieli, ale stwierdziliśmy już w pewnym momencie,

306
00:24:10,233 --> 00:24:17,099
że jeden z nich uciek, jakich tam pułkownik wysoko postawiony uciek w jakich sposób.

307
00:24:17,100 --> 00:24:33,366
O tuż z organizowano mu przebranie SS-Mańskie i w momencie kiedy był apel i po apelu jeżeli się wszystko zgadzało, to był wydany rozkaz "Postenkette einführen".

308
00:24:33,367 --> 00:24:42,966
Bo na około obozu w czasię dnia był jeszcze łańcuch z strażników, oprócz oczywiście wjęsz strażniczych jeszcze był drugi łańcuch na około obozu.

309
00:24:42,967 --> 00:24:47,232
Ponieważ były komandy w którym za drutami pracowały.

310
00:24:47,233 --> 00:24:55,332
I ktoś tam z organizacji tej tajnej krzykną "Postenkette einführen." no i czi oczywiście stali się ze śli a ten tym czasem pryznął.

311
00:24:55,333 --> 00:24:59,399
A to było ah oczywiście nie prawda, bo jeszcze apel nie był zkączone, nie?!

312
00:24:59,400 --> 00:25:06,799
I w ten sposób ta ucieczka i chyba jedyna, którą myśmy znali ah udała się, niemiecka uczieczka.

313
00:25:06,800 --> 00:25:13,099
Ale to się by.., to było zorganizowane, można powiedzieć sposób doskonały.

314
00:25:13,100 --> 00:25:17,299
IV: Czy zdarzały się kary i jakie i za co?

315
00:25:17,300 --> 00:25:25,966
SM: Kary się zdażało proszę Pani na każdym kroku a nawet i bez powodu ah, że komu za popełnienie jakiegoś tam no wykroczenie.

316
00:25:25,967 --> 00:25:31,766
Na przykład ktoś ah nie pozdrowił SS-Manna w przez zdjęcie czapki obozowej,

317
00:25:31,767 --> 00:25:39,266
no to już oczywiście z dostawał od razu ah było okładany pejczem czy, czy pałkom.

318
00:25:39,267 --> 00:25:51,166
Natomiast ah jeżeli ktoś na przykład żle miske podstawił przy wydawaniu zupe, to też dostał chochlą przez głowę i niestety to zupęłnie dostał, nie?

319
00:25:51,167 --> 00:26:00,899
Takie niestety były zasady, chociasz moje szczęście polegało na tym, że ja w ah, hm, hm, szczęście, no to muszę to tak określić,

320
00:26:00,900 --> 00:26:09,932
że ja dostałem w Gross-Rosen stary numer, po wjęźniu, który poprostu zginał czy zmarł, nie wiem, 2125.

321
00:26:09,933 --> 00:26:16,199
Czyli byłem w "alte Häftling" jak to w niemieckim żargonie się mówiło.

322
00:26:16,200 --> 00:26:20,399
Jako "alte Häftling" raz dostaliśmy paczki z domu.

323
00:26:20,400 --> 00:26:34,266
Pozwolili nam na przesłanie paczek i w.., odbywało się to w tę sposób, że paczki byłe wydawane przez SS-Manna, który rozkrawał takim długim nożem paczkę i sprawdzał, co jest w środku.

324
00:26:34,267 --> 00:26:46,899
No i jeżeli z przedtem spojżał na numer obόzowy, no to wiedział, że tam 88.000 to jest stary ah to jest nowy numer w..wjęźnia, określił jako "Neuhäftling"

325
00:26:46,900 --> 00:26:53,866
i odkrawał na przykład ah krompkę chleba, rzucał wjęźnowi a reszte na stół z rzeką od do ogólnego podziału.

326
00:26:53,867 --> 00:26:56,399
Oczywiście to nie do wjęźniu nigdy nie trafeło.

327
00:26:56,400 --> 00:27:03,032
Natomiast "alte Häftling" on ode mnie też odkrojił kawałek chleba, rzucił na stos a mnie dał całą paczkę, nie?

328
00:27:03,033 --> 00:27:05,999
Bo takie byłe niepisane prawa obozowe.

329
00:27:06,000 --> 00:27:14,832
No byłe jakieś takie niepisane prawa rzeczywiście i, i "alte Häftling" już nie był tak ah przez ah SS-Mannów maltrytowany i bity.

330
00:27:14,833 --> 00:27:22,066
Tak że ja po prostu na tem w, że tak powiem, zkorzys.., korzystałem, ale to było oczywiście ah zupełnie przypadkowe,

331
00:27:22,067 --> 00:27:26,032
że myśmy dostali akurat nasz transport dostł stare numery.

332
00:27:26,033 --> 00:27:37,232
A było nas bo ja wiem w tedy z ilu razy było nas pięć, dziesięciu, dwunastu, którzy z Gross-Rosen były skierowanie ah raczej z ah z Poggenburga do Gross-Rosen.

333
00:27:37,233 --> 00:27:40,899
IV: Czyli starzy Häftlinge ah, ah "alte Häftlinge"..

334
00:27:40,900 --> 00:27:41,132
SM: Tak.

335
00:27:41,133 --> 00:27:42,532
IV: Byli bardziej przy (???)?

336
00:27:42,533 --> 00:27:46,966
SM: No w pewnym sęsię byli no traktowani inaczej.

337
00:27:46,967 --> 00:27:51,499
Ale tylko, tylko dzięki temu, że, że mieli zestawiono medno (???)...

338
00:27:51,500 --> 00:27:59,266
No i dzięki temu, że to był jakiś ah SS-Mann, który już dawno w obόzie był, bo nowy SS-Mann nawet nie, nie przyszczegał tych zasadł.

339
00:27:59,267 --> 00:28:05,566
Ale s.., ale takich starych SS-Mann, powiedzmy w stary w tym sęsię, że on już w tym obozie tam był dwa, czy trzy lata

340
00:28:05,567 --> 00:28:10,932
i pełnił tą funkcję, no to już przeszczegał takich jakich prawni pisanych.

341
00:28:10,933 --> 00:28:13,799
IV: Czy w Leitmeritz dostał Pan nowe numery?

342
00:28:13,800 --> 00:28:21,099
SM: Tak. 87. chyba tysięcy szejsetosięm, nie pamiętam dokładnie, ale jest zapisany ten numer.

343
00:28:21,100 --> 00:28:23,732
I Leitmeritz już nie miał znaczenia.

344
00:28:23,733 --> 00:28:26,832
Natomiast w Gross-Rosen miałe znaczenia.

345
00:28:26,833 --> 00:28:34,999
IV: Czy w obozie żył Pan miłstandem {?} lęku przed aktami przemocy, teroru ze strony niemców, nadzorców, Kapo funkcyjnych?

346
00:28:35,000 --> 00:28:40,799
SM: No może, może nie żyłem, ale dla tego, że właściwie po tej cięszkiej pracy,

347
00:28:40,800 --> 00:28:46,766
którą niestety nie raz musiałem wykonywać, no byłem po prostu zmęczony i zasypiałem kamienne snem, no.

348
00:28:46,767 --> 00:28:53,799
A spałem, spało się niestety w.. po dwóch na jednej pryczy, bo była ciasnota obozowa.

349
00:28:53,800 --> 00:29:05,666
Na przykład spałem z takim mh kolegą z Andrzejem Ochlewskim z Kedywu Warszawskiego, na górze spał pamiętam Andrzej Wydrzyński z,

350
00:29:05,667 --> 00:29:11,966
potem znany literat, pisarz nie wiem, czy Pani sobie przypomina, kiedyś była w televizji, może Pani już nie pamiętć, bo to było za dawno.

351
00:29:11,967 --> 00:29:17,532
Była taka audycja, właśnie seriał "Pocztówka z Argentyne".

352
00:29:17,533 --> 00:29:25,732
I on tam właśnie opisywał właśnie lot.., ah losy tych niemców, którzy no byli z różne żołnie {?} wojennymi.

353
00:29:25,733 --> 00:29:34,166
W jakich sposób oni, dzięki organizacji ODESSA przedostawali się na zachód na do Ameryki Połódniowej.

354
00:29:34,167 --> 00:29:40,399
To była właśnie tytuł taki był tej, tego serijał "Pocztówka z Argentyny".

355
00:29:40,400 --> 00:29:47,199
No bo on wysłał ten, nie jako bohater tego serijalu wysłał pocztówkę z szed..,

356
00:29:47,200 --> 00:29:54,099
wszystko się zgadza i on po prostu dostał tam nowe dokumenty i jest w Argentynie.

357
00:29:54,100 --> 00:29:57,232
IV: Czy Pan rozumiał język niemiecki w obozie czy..?

358
00:29:57,233 --> 00:30:02,432
SM: Tak, ja doskonale rozumniałem, bo ja język niemiecki już znałem wtedy i to mnie właśnie ratowało,

359
00:30:02,433 --> 00:30:12,732
bo jeżeli ktoś nie zrozumniał, no to był po prostu dodatkowo bity i no bo nie zrozumiąc co od niego wymagają, nie?

360
00:30:12,733 --> 00:30:17,232
IV: Ah, jak wyglądałe kontakty z wjęźnami innych narodowości?

361
00:30:17,233 --> 00:30:23,199
SM: No byłe bardzo dobre, solidarność wjęźniaska była na prawdę wyjątkowa, potężna można powiedzieć, chociasz,

362
00:30:23,200 --> 00:30:32,032
jeżeli chodzi o tak zwanych "Berufsverbrecherów", czyli ah tych przezstępsów zawodowych nie na ogół niemieckich,

363
00:30:32,033 --> 00:30:39,566
no to niestety nie, nie można było się po nich niczego dobrego spodziewać, ale pomiędzi wjęźnami politycznych była absolutna solidarność.

364
00:30:39,567 --> 00:30:49,632
Tak że można powiedzić, że ze strony wjęźnów nic na mnie absolutnie nigdy nie groziło, oczywiście polityczny wjęźnów.

365
00:30:49,633 --> 00:30:52,666
IV: A jakie byłe stosunki z wjęźnami innych narodowości?

366
00:30:52,667 --> 00:30:53,132
Czy byli wjęźniów..?

367
00:30:53,133 --> 00:31:03,632
SM: No właśnie byli bardzo, bardzo byli solidarnej, czy Francuzji, czy, czy myśmy mieli na przykład ah w.., no nie w komandie, ale

368
00:31:03,633 --> 00:31:12,666
znaliśmy takiego wjężnia politycznego niemieckiego, w sumie byłe bardzo dobre stosunki, drugi był ten z organizacji w tajnej, który tam przynosił wiadomości najświeszszy.

369
00:31:12,667 --> 00:31:14,266
Myśmy wiedziely wszystko co się dzieje.

370
00:31:14,267 --> 00:31:23,766
Najpierw nawet może byliśmy lepiej poinformowane, poinformowani nisz ah do dawić Niemcy.

371
00:31:23,767 --> 00:31:30,899
IV: Ah czy w czasię pobytów obozie to odtrzymał Pan jakąś pomoc zewnąć?

372
00:31:30,900 --> 00:31:35,166
SM: Jeden jedyny raz dostałem paczkę. To była jedyna pomoc zewnąć.

373
00:31:35,167 --> 00:31:35,999
IV: Od rodziny?

374
00:31:36,000 --> 00:31:38,532
SM: Od no od matki, tak.

375
00:31:38,533 --> 00:31:41,332
IV: Czy była możliwość korespondencji?

376
00:31:41,333 --> 00:31:49,532
SM: Tak, ale bardzo rzadko i niestety ta korespondencja była ściśle kontrolowana, należało pisać w języku Niemieckim.

377
00:31:49,533 --> 00:31:54,432
Tak że wysłałem najpierw z Fortu VII chyba dwie pocztówki.

378
00:31:54,433 --> 00:31:57,066
No i potem z Gross-Rosen kilka listów.

379
00:31:57,067 --> 00:32:03,066
Te listy się na szczęście zachowały i one jeszcze są u mnie w Poznaniu.

380
00:32:03,067 --> 00:32:10,466
IV: Może wracając do straszników, czy ah były jakieś odruchy ze strony Niemców właśnie SS-Mannów?

381
00:32:10,467 --> 00:32:12,566
Odruchy jakiegoś człowiecięstwa?

382
00:32:12,567 --> 00:32:14,532
SM: Żadnego, nie można powiedzieć.

383
00:32:14,533 --> 00:32:20,799
Może, może tam których miał jakieś odruchy, ale nie, nie, nie okazywał nigdy tego.

384
00:32:20,800 --> 00:32:24,799
IV: Ah, czy organizacja obozu..

385
00:32:24,800 --> 00:32:25,166
SM: Tak.

386
00:32:25,167 --> 00:32:28,132
IV: ..dyscyplina były zachowany do ostatnich dni?

387
00:32:28,133 --> 00:32:32,732
Czy było już poznać, że ah wojna się kączy?

388
00:32:32,733 --> 00:32:40,466
SM: No, można powiedzieć, że, że ostatnie no 4tego Maja taka, taka już była powiedzmy ah atmosfera inna.

389
00:32:40,467 --> 00:32:48,499
I było wiadomo, że będziemy z obozu wychodzić i być może nawet wtedy pierwsza grupa wyszła a 5tego Maja myśmy wychodzili.

390
00:32:48,500 --> 00:32:55,899
Ale takie rzecz.., ah no nie wiedzieliśmy co będzie, czy to czasami nie jedziemi na jakieś rozwałke, bo

391
00:32:55,900 --> 00:32:59,866
wszystko było możliwe wtedy, nie, nikt nie wiedział, co się będzie dalej działo.

392
00:32:59,867 --> 00:33:04,399
Tak że tak jak powiedziałem, myśmy byli gotowie skoczyć SS-Mannu do gardła.

393
00:33:04,400 --> 00:33:07,466
No na szczęście było to nie potrzebne.

394
00:33:07,467 --> 00:33:09,999
IV: I kiedy zaczeła się ewakuacja?

395
00:33:10,000 --> 00:33:19,032
SM: No tak jak powiedziałem, albo w 4tego a.., w 5tego Maja napewno, ponieważ ah był to dzień w który zapamiętałem jako wyjśce z obozu.

396
00:33:19,033 --> 00:33:22,132
IV: Wracając może jeszcze do warunków pracy w obozu.

397
00:33:22,133 --> 00:33:24,999
Powiedział Pan, że Pan pracował w kuchni,..

398
00:33:25,000 --> 00:33:25,332
SM: Tak.

399
00:33:25,333 --> 00:33:28,966
IV: Ah ale w jakich warónkach pracowali inni wjęźnowie?

400
00:33:28,967 --> 00:33:29,132
I gdzie oni pracowali?

401
00:33:29,133 --> 00:33:35,832
SM: No ale przed tem pracowałem tak samo jak inni wjęźnowie, no, na przykład pracowali fachowcy,

402
00:33:35,833 --> 00:33:44,232
pracowali w tych ah komandach przy budowie tych silników czy innych akcesorów ah wojennych.

403
00:33:44,233 --> 00:33:52,166
Natomiast inni na przykład Bergbau to by wywozili, tak jak ja byłem w tym komandzie przez ah tydzien czy dwa tygodnia.

404
00:33:52,167 --> 00:34:01,699
No wywozili ten urobek ze sztolnik, które były stały pogłembiane, powiększany bo tą w twórnie fabrykę silników powiększano.

405
00:34:01,700 --> 00:34:12,299
I trzebabyło ten urobek, że tak powiem wywozić na zewnąć, wysypywać z tych lor, bo tam były ustawione szyny i lory którym i im się to wywaziło.

406
00:34:12,300 --> 00:34:22,366
Mh pracowałem równiesz w komandzie mh, no takim można powiedzieć remontowem, przy budowie, ale to tylko, chyba było tylko jeden dzień,

407
00:34:22,367 --> 00:34:25,332
bo na drugim mnie skerowano do tego drugiego komanda.

408
00:34:25,333 --> 00:34:33,266
Następnie, co ja mogę jeszcze powiedzieć, no pierwsze komando, które właściwie takie zaliczyłem to było w Forcie VII,

409
00:34:33,267 --> 00:34:42,399
gdzie myśmy wyplatali dla wojska jakieś pase, to wy.., wyplataliśmy z do słownie z papieru, bo to najpierw się najbliżało taśme papierowe.

410
00:34:42,400 --> 00:34:47,866
Potem się z tego tkałe tę pasy i tę pasy gdzieś sli, nie wiem do czego to było i gdzie to szło.

411
00:34:47,867 --> 00:35:00,299
I że komu moja cela, czyli mój, mój zespół tak wykonał największą ilość, że komu, bo ja absolutnie w to nie wieżyłem,

412
00:35:00,300 --> 00:35:10,432
była cela 70 i dlatego, że ona była mała no to SS-Mannie tak zazdecydowali, że ta cela, ponieważ ta była cela nie przykomandza dla 20 wjęźniów.

413
00:35:10,433 --> 00:35:18,566
No to ona wykonała najlepszą robotę, bo najwięcej, natomiast Zelle 60 czy 66 ah czy inne tam,

414
00:35:18,567 --> 00:35:26,832
które byłe licznej po 100, 120 ludzi nie raz tam przebywało, bo to był wielkie Zelle, no to oczywiście one tego nie mogli zrobić, bo

415
00:35:26,833 --> 00:35:30,332
w jakś sposób, no trzeba bybyło dostarczyć tych paczek więcej, nie.

416
00:35:30,333 --> 00:35:34,832
To było po prostu takie chwyty, który myśmy rozpoznali natychmiast.

417
00:35:34,833 --> 00:35:42,666
No ale, mh, to była jedyna, jedyna pomoc, którą dostałem w we Forcie VII, to była paczka wielkanocna.

418
00:35:42,667 --> 00:35:48,032
Natomiast druga paczka, to była paczka właśnie w Gross-Rosen ah to też łaskawie dla tego

419
00:35:48,033 --> 00:35:57,332
chyba, że zgodzili się, bo wtedy już się zaczą międzynarodowy Czerwony Krzyż interesować obόzami i, i no chceli, chcieli Niemcy pokazać,

420
00:35:57,333 --> 00:36:05,666
że to przeciesz Niemcy ah nie są tacy nieludzcy do wjęźnia, dostałem paczki i tak dalej i tak dalej.

421
00:36:05,667 --> 00:36:08,732
IV: Ah czy w czasię popytu w obόzie..

422
00:36:08,733 --> 00:36:08,732
SM: Tak.

423
00:36:08,733 --> 00:36:12,032
IV: ..czy pod koniec obawiał się Pan, że Pan zostanie zabity?

424
00:36:12,033 --> 00:36:13,599
Czy Pan zostanie przy życiu?

425
00:36:13,600 --> 00:36:18,499
SM: No więc właśnie to była największa nasza obawa, bo pzreciesz myśmy znali tajne rozkaz Himmlera.

426
00:36:18,500 --> 00:36:22,932
Himmler przeciesz powie.., wydał tajny rozkaz, że wjęźniów należy likwidować.

427
00:36:22,933 --> 00:36:26,432
Zlikwidować przed ah likwidacja obozu.

428
00:36:26,433 --> 00:36:34,666
I no, można powiedzieć, że co bardziej gorliwie SS-Mannie gdzieś tam ten rozkaz moży i wykonali, ja nie wiem tego.

429
00:36:34,667 --> 00:36:37,766
Ale w naszym obozie na, na szczęście to nie nastąpiło.

430
00:36:37,767 --> 00:36:46,866
No, myśmy dosyć póżno byli mh ah oswoboseni w nawet nieoswoboseni tylko z likwidowanie w sensię obozu, bo 5tego Maja ja wychodziłem.

431
00:36:46,867 --> 00:36:49,832
Co znaczy już był no koniec wojny absolutnym.

432
00:36:49,833 --> 00:36:56,332
To 8ego Maja było przeciesz kapitacja, podpisana czy 9tego Maja z Amerikanami.

433
00:36:56,333 --> 00:37:00,132
IV: Czy zdarzały się masowe ekzekucjie, czy może słyszał  Pan o nich?

434
00:37:00,133 --> 00:37:07,832
SM: One byłe we wręcz nie potzrebny, bo my wjęźniowie masowo wymierali, nie potrz.., nie trzeba było masowych ah, ah uśmiercach,

435
00:37:07,833 --> 00:37:20,232
bo po prostu tak jak powiedziałem w Leitmeritz umieralność była ponad 30 procent i sto cet trópów co dziennie musiałem oglądać, nagich trópów.

436
00:37:20,233 --> 00:37:23,866
IV: Ah proszę odpowiedzieć, jak wyglądałe apele?

437
00:37:23,867 --> 00:37:30,732
SM: Apele czasami wyglądałe strasznie, dla tego, że jeżeli ktoś, zdażało się, ale to bardzo rzadko się zdażało,

438
00:37:30,733 --> 00:37:38,399
i jeżeli ktoś ucziek no to wtedy apelami si.., apelami się zajmowali oczewiście ah, SS-Manni w ten sposób,

439
00:37:38,400 --> 00:37:42,466
że kasali stać, tak długo gdziech stać, aż się ten wjęźien nie znajdzie, nie?

440
00:37:42,467 --> 00:37:45,032
No i się stało godzinami na apelu.

441
00:37:45,033 --> 00:37:57,999
No ale apele, jeżeli był normalne apel, no to przybiegałe względnie sprawnie, no trzeba było się ustawić w tym dwuszelegu {?} czy, czy czteryoszelgu {?}  zależności od obozu.

442
00:37:58,000 --> 00:38:08,566
I ten hm, blokowy SS-Mann przeliczał, Blockführer on się nazywał, Blockführer tak nie blockal SS, tylko Blockführer.

443
00:38:08,567 --> 00:38:13,699
I jeżeli się liczba zgadzała to on tam na tablicy swojej od.., natowywał, że tyle i tyle.

444
00:38:13,700 --> 00:38:18,799
Potem ktoś to sumował na Raportführer tak się nazywał ten SS-Mann, który to sumował.

445
00:38:18,800 --> 00:38:21,199
I jeżeli się liczba zgadzała no to było wszystko w porządnu.

446
00:38:21,200 --> 00:38:28,432
Ale jeżeli tylko jednego wjęźnia brakowało, no to oczywiście był apel w nieskączoność.

447
00:38:28,433 --> 00:38:43,399
Czasami się stało, stało godzinami i oczywiście ludzie padali no, bo no im luz i, i, i same warunki byłe takie, że ludzie nie wytrzymowali tego.

448
00:38:43,400 --> 00:38:45,632
IV: Czy ah wybuchały choroby?

449
00:38:45,633 --> 00:38:49,332
I jeszli wybuchały czy one byłe ah, ah leczone?

450
00:38:49,333 --> 00:38:51,232
Czy był ah szpital obozowy?

451
00:38:51,233 --> 00:38:55,232
SM: Był w Gross-Rosen, natomiast ah w Leitmeritz też był, też był taki.

452
00:38:55,233 --> 00:39:04,399
Ja wiem gdzie leżeli ci Nazy fuschożen {?}, ale przeciesz ha ha {śmiejąc się} opieki lekarskiej nie było dostatecznie, ani, ani też lekarz wogule prawie nie było.

453
00:39:04,400 --> 00:39:09,332
Ja na prykład dostałem w Gross-Rosen ah ostesa zapalenie stawów kolanowych.

454
00:39:09,333 --> 00:39:13,032
Nogi mi zbu.., dwie banie {?}, nie mogłem wogule chodzić.

455
00:39:13,033 --> 00:39:21,499
No na szczęście trafiłem do rewiru i tam był już lekarz Polak, który mnie wyleczył z tego, do słownie mnie wyleczył z jakimiś, sulfamidami,

456
00:39:21,500 --> 00:39:27,166
nawet nie wiem co to byłe za tabletki dzisiaj, bo nie jestem w stanie już od tego ah dokładnie otworzyć.

457
00:39:27,167 --> 00:39:39,566
Spałem na jednej pryczy z jedne z brat się naszaków, ignasiaków przepraszam, Ignatz się nazywał bracie Ignasiak, który zkolej chorował na, na płuca.

458
00:39:39,567 --> 00:39:42,432
No gruznik poprostu był wtedy.

459
00:39:42,433 --> 00:39:52,332
I też jakoś szczęśliwie przedtrwał, dopiero ah dopiero ah no nie oni po.., oni wrócili do Polski 66 roku dopiero.

460
00:39:52,333 --> 00:39:56,999
Ale w każdym jako już wyleczeni wjęźnowi wróczyli bracie Ignasiak.

461
00:39:57,000 --> 00:40:07,366
Natomiast mój starszy kolega z ah zginał Husan, mój dowódzca, Halzmisz Brudziński zginał w Gross-Rosen,

462
00:40:07,367 --> 00:40:12,866
no ale to niestety był taki los wielu niestety wjęźniów politycznych.

463
00:40:12,867 --> 00:40:15,432
IV: Czy doszło w obόzie do jakiegoś przeżycia?

464
00:40:15,433 --> 00:40:20,832
Czy jakiś przejść o których ah Pan nigdy jeszcze nie mówił,

465
00:40:20,833 --> 00:40:23,666
czy o których Pan nigdy nie zapomni?

466
00:40:23,667 --> 00:40:36,032
SM: No owszem, no dosłownie przed dzień przed ah naszym przybyciem do Gross-Rosen z ah Poggenburga ah zamordowano Blokältestera.

467
00:40:36,033 --> 00:40:44,732
To był Niemiec a zamordowano go na tyle po prostu rozliczen, ponieważ oni okradali wjęźniów nowo przybywych,

468
00:40:44,733 --> 00:40:54,866
było takie komando, które mh po prostu było zobowiązano do przeszukania rzeczy, nowo przybywych wjęźniów.

469
00:40:54,867 --> 00:41:06,432
Wjęźnowie dostawali ah nowe ah rzeczy na oku pasiaki {?}, jeżeli one jeszcze były, bo myśmy na przykład już dostali z nasze ah to znaczy rzeczy cywilne, tylko tyle, że pomalowane.

470
00:41:06,433 --> 00:41:15,466
Byłe krzyż namalowane, KL czyli Konzentrationslager, paski na rękawach i paski na pasy dla, ja mam pasy na spodniach.

471
00:41:15,467 --> 00:41:24,232
O tuż wjęźniowie przywozili na oguł swoje rzeczy cenne, bo każdy gdzieś coś tam w jakimś za komorku przemycowy {?} jakieś złoto,

472
00:41:24,233 --> 00:41:34,832
czy jakieś ah kosztowności i ci Berufsverbrecherzy, który byli, pełnili ważne funkcje obόzowe, jak Lagerführer, Lagerältester.

473
00:41:34,833 --> 00:41:38,599
Oni się tym po prostu dzielili, tam było ich pięciu, czy czterech?

474
00:41:38,600 --> 00:41:46,699
Czterech ich było w Gross-Rosen i na tyle właśnie tego podziało zamordowali tego Lagerältestera.

475
00:41:46,700 --> 00:41:55,032
No SS przeprowadziło na dokładne dochodzenie, jak to tam się odbyło, oczywiście dochodzenie to wykazało, kto, kto zamordował.

476
00:41:55,033 --> 00:42:04,132
On tam leżał w utopiony w takim basenie przeciw pożarowym i tych wjęźniów, Niemców, potem powieszono na naszych oczach.

477
00:42:04,133 --> 00:42:12,999
Był apel, pod czas apelu myśmy musięli to wszystko obserwować dosłownie ich powieszono na oczach całego obozu.

478
00:42:13,000 --> 00:42:16,932
Jako karę za zamordowanie drugiego wjęźnia, nie?

479
00:42:16,933 --> 00:42:18,366
IV: Ale to było w Gross-Rosen?

480
00:42:18,367 --> 00:42:24,032
SM: To było w Gross-Rosen, w Leitmeritz ja nie spotkałem się z takim ah taką egzekucją.

481
00:42:24,033 --> 00:42:29,299
Nie mówiąc już od tym, że nas wszys samych chcieli powieśić tego małego komanda SS-Küche, nie.

482
00:42:29,300 --> 00:42:34,232
Ale to nas Lagerkomandant nie jako uratował.

483
00:42:34,233 --> 00:42:40,666
IV: Może Pan sobie jeszcze przypomnić jakiś ah detalę ah odnośni obozu prace?

484
00:42:40,667 --> 00:42:48,999
Czy może przejść ah właśnie ah obosowych, które się odpaliło w pamięńci z Leitmeritz?

485
00:42:49,000 --> 00:42:52,599
SM: No w Leitmeritz, w Leitmeritz no co mi się utrwaliło w pamięcie?

486
00:42:52,600 --> 00:42:57,699
Na przykład mój blokowy, ja nie wiem kto to był, w każdym razie to był ludzki człowiek.

487
00:42:57,700 --> 00:43:04,499
A on właśnie, kiedy mnie ukradziono spodnie, bo zdarzało się, że kradzieże takie obozowe, no ukradziono mi po prostu spodnie.

488
00:43:04,500 --> 00:43:06,832
Nie miałem co nie chcę tak powiem na siebie włożyć.

489
00:43:06,833 --> 00:43:13,599
No to on po prostu: "Komm hier.", wyciągną tam gdzieś ze swojej szafie i dał mi inne spodnie no i ja ah oczewiście założyłem.

490
00:43:13,600 --> 00:43:16,032
No po prostu ludzki człowiek.

491
00:43:16,033 --> 00:43:23,099
Ale to był po prostu jakiś ah może nie Berufsverbrecher tylko z innych względów.

492
00:43:23,100 --> 00:43:32,166
Bo zdarzały się równiesz na przykład Schwarzwinkel, to był "Asoziale" tak zwane, czarne winkel posiadał.

493
00:43:32,167 --> 00:43:39,566
I on mnie właśnie czarny winkel ten, ten ah Blockältester.

494
00:43:39,567 --> 00:43:45,232
Trzeba rozrużnieć te terminę, bo Blockältester to był wjęźeń a Block.., Blockführer to był SS-Mann.

495
00:43:45,233 --> 00:43:51,666
I te terminę muszą być rozrużane, żeby nie było żadnych pomyłek w tym zakresię, nie.

496
00:43:51,667 --> 00:44:00,832
IV: Ah, może mh, jeszcze pytanie, ah jak wyglądało wyżywienie w obozie?

497
00:44:00,833 --> 00:44:02,466
SM: No wyżywienie było beznadziejnie.

498
00:44:02,467 --> 00:44:09,232
Wyżywienie było takie, że to było może za mało, żeby umrzeć, raczej za dużo, żeby umrzeć a za mało, żeby żyć, nie.

499
00:44:09,233 --> 00:44:20,432
Takie było wyżywienie, tak jak powiedziałem, 200 gramów chleba, to był, to był kawałek no taki na kre.., ka paitka, którą ah właśnie nie wiadomo było jak dzielić.

500
00:44:20,433 --> 00:44:28,899
Taka mała, no i litr zupy i do tego rano i wieczorem był kubek tak zwanej kawy.

501
00:44:28,900 --> 00:44:32,832
A to była, to była lura jakaś ze zgniłych żołędzi.

502
00:44:32,833 --> 00:44:36,732
No to tak, takie byłe całe wyżywienia obozowe, nie stety.

503
00:44:36,733 --> 00:44:40,299
Ah, co jeszcze powiedziałem, przed tem?

504
00:44:40,300 --> 00:44:44,499
Nie, nie powiedziałem, otóż bardzo ceniony był czosnek, cebula.

505
00:44:44,500 --> 00:44:53,366
No bo to byłe te produktę, które ewentualnie no u.., troche zabezpieczałe przed chorobami, szczególnie czosnek.

506
00:44:53,367 --> 00:44:59,232
Ząbek czosku no kosztował na przykład dziesięć papierosów czy, czy to było, takie rzeczy, też się zdarzałe

507
00:44:59,233 --> 00:45:04,466
jak byłi tam jacyś naugowi {?} palacze no to on za papierosy też by dużo dał, nie.

508
00:45:04,467 --> 00:45:09,499
Mh, no poza tym, co jeszcze?

509
00:45:09,500 --> 00:45:16,999
Ja tam czasami przemycałem coś z tej SS-Küche, ale to wielkim strachu i oczywiście gdeby mnie na tym złapano to bym

510
00:45:17,000 --> 00:45:23,166
albo stracił życie albo bym po prostu aus, Kommando raus, nie?

511
00:45:23,167 --> 00:45:28,932
Czyli powiąc stracił bym tą, że tak powiem, dobrą pracę.

512
00:45:28,933 --> 00:45:32,099
IV: Czy odbywał się w jakimś seńsię jakiś handel?

513
00:45:32,100 --> 00:45:41,799
SM: No w tym seńsię, to się tylko odbywa, ne, jakiś handel się odbywa, ale to ah pomiędzi ludzmi, ktorzy potrafili w rzeczywiście gdzieś coś ukraść, gdzieś coś zorganizować, bo

514
00:45:41,800 --> 00:45:44,899
w przecim razie, no nie mieli nie miał oczym zachandlować, nie

515
00:45:44,900 --> 00:45:51,332
Ale to byłe rzeczywiście takie specyficzne sytuajcę no i, i mało ich było.

516
00:45:51,333 --> 00:45:54,266
IV: Mh, może przejdziemi teraz..

517
00:45:54,267 --> 00:45:54,199
SM: Tak.

518
00:45:54,200 --> 00:46:00,732
IV: ..do kącowych pytań ah jak odbywała się ah Pana podróż powrotna do Polski?

519
00:46:00,733 --> 00:46:09,866
SM: No odbywała się bardzo różnie, tak jak powiedziałem pierwszym, pierwszym pociągiem z Rakownika do Pragi, bo do Rakownika doszliśmy na piechotę.

520
00:46:09,867 --> 00:46:13,666
To śliśmy przez dwa dni chyba.

521
00:46:13,667 --> 00:46:17,566
W nocy spaliśmy w, w stoguszana {?} pamiętam.

522
00:46:17,567 --> 00:46:23,332
Za dnia tak trafiliśmy ten transport ah porzucony Niemiecki z bronią i tam ześmy się uzbrojeli.

523
00:46:23,333 --> 00:46:33,499
Potem tą potyczkę stoczyli na w końcu wieczorem to trafiliśmy do Rakownika tam nas Czesi oczewiście przyjeli i, i ah przebadali gruntownie.

524
00:46:33,500 --> 00:46:36,266
Na drugi, czy trzeci dzień jechaliśmy pierwszym pociągiem do Pragi.

525
00:46:36,267 --> 00:46:46,632
Tam w Pradze nasz znowu SS.., ah Czerwony Krzyż przejął i tam byliśmy bardzo gruntownie przebadani, ja na przykład miałem jakąś taką wadę sercą, miałem powiększone serce.

526
00:46:46,633 --> 00:46:53,466
I powiedzieli no będe miał z tym sercem już do końca życia jakieś kłopoty, no i mam jej nie stety.

527
00:46:53,467 --> 00:47:05,232
No poza tym, tak jak powiedziałem dopiero po miesiącu do słownie 5tego Czerwca po miesiącu po opóściena obozu jechałem do Ostrave,

528
00:47:05,233 --> 00:47:10,732
pierwszym rychlíkiem, czyli pociągiem pozspiesznym, no bo jeszcze było wszystko zrujnowane.

529
00:47:10,733 --> 00:47:17,066
No a przejście przez granice już odpowiadałem jak się odbywało, natomiast po polskiej stronie

530
00:47:17,067 --> 00:47:24,632
w Katowicach ześmy się zatrzymali, bo tam już z ah, Zebrzydowice ah jakiś pociąg jechał.

531
00:47:24,633 --> 00:47:33,766
Tam nam PUR, bo taki był urząd repatriacyjny, Państwowy Urząd Repatriacyjny, PUR myśmy na to mówili, bo to było bardzo skrót.

532
00:47:33,767 --> 00:47:37,566
Wydał nam zaświadczenie, że wracamy do domu.

533
00:47:37,567 --> 00:47:44,232
Nie było komunikacji do Poznania z Katowic, trzebabyło przez Łódź jechać, jakże jechałem pociągiem przez Łódź.

534
00:47:44,233 --> 00:47:55,399
Jechałem cały dzień, w czasię transportu jeszcze z Łodzi do, do Poznania, bo pociągi byłe tak oblężone, że ludzie na stopniach stali i, i

535
00:47:55,400 --> 00:48:00,866
na dachach, ponieważ no nie było innego sposób po prostu, że ludzie mogli się przymieścić.

536
00:48:00,867 --> 00:48:04,999
Między czasię jeszcze jakiś transport był ruski z powrotny.

537
00:48:05,000 --> 00:48:13,899
Oni coś tam jakiś (???) wystawili, ludzi z tych stopni, do słownie pozganiani, pozabijali takie niestety byłe przeżycie.

538
00:48:13,900 --> 00:48:21,899
A jak wróciłem do Poznania to myślałem, że jeszcze w tych barakach, gdzie nas mh ostatecznie po raz szósty wyrzucą,

539
00:48:21,900 --> 00:48:28,466
bo pięć razy byłiśmy wyżucani z mieszkaniu w Poznaniu, po raz pierwszy przed gwiazdką w 39 roku.

540
00:48:28,467 --> 00:48:31,632
Trzeba było w 15 minut mieszkanie opuszcić.

541
00:48:31,633 --> 00:48:43,599
No i na końcu, jak matka już siędziała w więźeniu, bo matka zamkneli we więźeniu ah za, że komo też jazdę bez pozwolenia pociągiem,

542
00:48:43,600 --> 00:48:53,399
bez Passierscheinu, bo jakoś tam coś jej zażucili takiego i po raz szóstym mieszkaliśmy na Świerczewie w barakach.

543
00:48:53,400 --> 00:48:55,832
Tako tak zwane było Polensiedlung.

544
00:48:55,833 --> 00:49:00,799
To było już po za miastem stronę Lubońa, jeżeli Pani Poznań zna, to ah zna Pani, czy nie?

545
00:49:00,800 --> 00:49:05,199
Nie zna Pani, no to w każdym razie byłe takie baraki specjalnie wybudowane, gdzie

546
00:49:05,200 --> 00:49:12,399
ah tych ah przesiedlano, bo mieszkania lepsze było oczewiście dla Niemców.

547
00:49:12,400 --> 00:49:14,132
CM: Kann ich mal ganz kurz unterbrechen?

548
00:49:14,133 --> 00:49:14,699
SM: Ja.

549
00:49:14,700 --> 00:49:19,999
CM: Entschuldigung, da ist jetzt gerade mit dem Mikro.

550
00:49:20,000 --> 00:49:22,466
IV: Ah może jeszcze pytanie ah..

551
00:49:22,467 --> 00:49:23,266
SM: Tak.

552
00:49:23,267 --> 00:49:28,632
IV: Jakie barki byłe warónki higieniczne, lub sanitarne w obozie?

553
00:49:28,633 --> 00:49:33,466
SM: Więc warunki sanitarne byłe no takie w n.., nawet aż styd mi powiedzieć.

554
00:49:33,467 --> 00:49:42,366
No był latryna obozowa to byłe po prostu ah kawał belki, gdzie trzeba było poprostu siadać i był dόł i to było wszystko.

555
00:49:42,367 --> 00:49:50,299
Ah no jeżeli chodzi o warunki sanitarne inne no to oczywiście był obowiązek od tak zwany obowiązek mycia się.

556
00:49:50,300 --> 00:49:55,599
Ale ah to było tak, w taki pośpiechu wszystko wykonywany, że nie sposób było się normalnie umyć.

557
00:49:55,600 --> 00:49:58,999
Nie było zeszłam czym się umyć, bo przeciesz mydła nie dawali.

558
00:49:59,000 --> 00:50:03,766
No było tak swane odwszawianie, czyli "Entlausung".

559
00:50:03,767 --> 00:50:12,332
Przy pomocy lampy co dziennie było odwszawianie, trzebabybyło po powrocie z komanda, po apelu prześć tą procedur odwszawiania.

560
00:50:12,333 --> 00:50:22,632
No siędział jeden z lampą i wyszukiwał w każdym tam zakamarku ubrania wszy eventualne, no jeszeli ktoś znich te wszy znaleziono no to, to oczewiście zabijano.

561
00:50:22,633 --> 00:50:25,632
I to było wszystko, co było w warunkach sanitarnych.

562
00:50:25,633 --> 00:50:32,466
Jeżeli chodzi o rewir, no to właśnie było mordownia w tym sęńsię, że, że no nie było ani sz..,

563
00:50:32,467 --> 00:50:38,566
lekarstwa ani nie było opieki medyczny dostatecznie i ludzie po prostu tam kończyli swój żywotnie.

564
00:50:38,567 --> 00:50:42,766
To było wszystko.

565
00:50:42,767 --> 00:50:46,432
IV: Czy pobyt w obozie miał wpływ na dalsze Pana życia?

566
00:50:46,433 --> 00:50:48,099
I jeszli tak, to jaki?

567
00:50:48,100 --> 00:50:53,532
SM: No taki, taki miał wpływ, że po wojnie musiałem w tępie bardzo przezpieszony zdawać maturę,

568
00:50:53,533 --> 00:51:06,966
ponieważ w przeciągu dwuch lat ah, ah jak już człowiek dorosły, bo miałem przeciesz 18 lat skączone ah zaliczyłem Gimnasium i Liceum dla dorosłych w Jeleni Górze.

569
00:51:06,967 --> 00:51:15,832
Zdałem Maturę, z resztą do.., dobrze ją zdałem, no i ale w czasię wojnie, ja jednak troche cho.., się uczyłem, no bo przeciesz myśmy wszyscy s..,

570
00:51:15,833 --> 00:51:22,466
starali się tę wiedze swoją jakąś pogłembiać i, i byłe, było tak zwane tejna nauczania.

571
00:51:22,467 --> 00:51:31,866
Tak że co Niedziele myśmy mieli spotkanie z nauczycielem z od Polskiego czy z innymi nauczycielami i co Niedziely myśmy się po prostu dokształcali.

572
00:51:31,867 --> 00:51:42,332
W każdym razie wpływ miał taki, że ja chciałem być no pilotem, w sęńsię pilotem komunikacyjnym, nawet nie wojskowy, tylko komunikacyjnym, bo

573
00:51:42,333 --> 00:51:47,399
to wojsko pod ruską wodzą mnie nie interesowało nigdy.

574
00:51:47,400 --> 00:51:57,599
No ale nie stety nie przyszedłem na przybadania lekarskie i w Cebuli tak zwanej, czyli w ciblu centralnym i cudożemanem lotnicze lekarskich odpadłem.

575
00:51:57,600 --> 00:52:07,099
Taki to miał wpływ no i niestety nigdy nie pilotem komunikacyjnym nie zostałem tylko no niestety musiałem po przestać na lataniu sportowem

576
00:52:07,100 --> 00:52:15,199
i byłem pilotem szybowcowem, byłem pilotem balonowem i samolotowem, ale tylko w t.., ramacha aero klubu.

577
00:52:15,200 --> 00:52:17,999
IV: Czy zostałe jakieś ślady w psychicę?

578
00:52:18,000 --> 00:52:30,166
SM: No ślady zostałe oczywiście, bo niestety system nerwowy jest nad wyrażony i puh, no mogę powiedzieć, że czasami mam takie okresy depresji.

579
00:52:30,167 --> 00:52:39,132
No ale one są na, na szczęście to za zatrze i mogę po prostu jakoś, miałem możliwość normalnej egzystencji, ale

580
00:52:39,133 --> 00:52:44,799
przez długie lata po wojnie byłem leczony niestety w tym zakresię.

581
00:52:44,800 --> 00:52:49,899
IV: Czy po tych wszystkich przejściach, po tych wszystkich doświadczeniach i przeżyciach w obόzie..

582
00:52:49,900 --> 00:52:50,332
SM: Tak.

583
00:52:50,333 --> 00:52:55,732
IV: Czy chciałby Pan coś przekazać młodszym, młodym pokoleniu?

584
00:52:55,733 --> 00:53:06,999
SM: Ah, no, no oczy.., napewno, oczywiście, tym bardziej, że nowe pokolenie właściwie zupełnie nie zna tych spraw z okresu z ostatniej wojnie, jest bardzo (???) zresztą.

585
00:53:07,000 --> 00:53:09,466
Po prostu najnowszej historii nie nauczano.

586
00:53:09,467 --> 00:53:11,266
Ona była przemilczana.

587
00:53:11,267 --> 00:53:17,766
I to permanentnie, ponieważ ona była nie korzystna dla Zwiąsku Radzieckiego no to oczywiście nie wykładano, no,

588
00:53:17,767 --> 00:53:27,832
czy o starzej Egypcie się ucznowie Gymnasium, czy Liceum, czyli o Persi o Iranie o ah ale nigdy nie o historii najnowszej.

589
00:53:27,833 --> 00:53:36,432
Tak że chciałbym powiedzieć tym młodym właśnie ludziom, żeby szanowali po pierwsze, to co mają czyli wolność, niepodległość Polski.

590
00:53:36,433 --> 00:53:46,266
A po drugie, żeby też dostrzegali to co się działa w stanie wojnie, bo Polska stracila 6 Million, ponad 6 Millionów obywateli w ostatnej wojnie.

591
00:53:46,267 --> 00:53:49,132
Połowy majątku na.., Polska straciła.

592
00:53:49,133 --> 00:53:54,399
Nie, nie mówię jeszcze o 20 procentach teręnu to też straciła.

593
00:53:54,400 --> 00:54:00,399
A to młodzi ludzie niestety na ogół nie wiedzą.

594
00:54:00,400 --> 00:54:01,366
IV: Dziękuję bardzo.

595
00:54:01,367 --> 00:54:05,267
SM: Ja równiesz bardzo dziękuję.