1
00:00:00,633 --> 00:00:12,132
blokowego wielkiego jakoś przeciwnika Polski, narodu polskiego. I chciałem takie opowiedzieć wydarzenie, no które dla mnie było tragiczne.

2
00:00:12,133 --> 00:00:23,099
My jako młodzi raz w tygodniu, to była chyba środa, dostawaliśmy poza normalną tą pajdką chleba

3
00:00:23,100 --> 00:00:32,499
i jakąś tam plus i ta ta kawa, w cudzysłowie, taką tak zwaną Zulage, taki jeszcze kawałek chleba.

4
00:00:32,500 --> 00:00:42,799
Tu się brało tu miska jeden kawałek drugi, i zamiast tego, to mi drugi dał chleb, ten większy.

5
00:00:42,800 --> 00:00:52,399
Ja go wziąłem, no, mówiąc uczciwie nie powinienem go wziąć. To mówię tak jak było. Ale wziąłem.

6
00:00:52,400 --> 00:01:04,099
Słuchajcie, głód to wyzwala takie reakcje, o których człowiek nie jest w stanie się, znaczy tak, nie to, że ja ukradłem. Daje, no to biorę.

7
00:01:04,100 --> 00:01:17,132
Ale określam, że to, ale to później sobie. I za mną szedł węgierski Żyd. I powiedział, że ja nie to dostałem, tylko to dostałem.

8
00:01:17,133 --> 00:01:26,399
Jak od razu mnie tam w kąt, tam była taka sala, po środku, się tagesraum nazywało, czy coś takiego.

9
00:01:26,400 --> 00:01:35,466
Jak najpierw mnie strasznie bili ci cymerdinści, ci Ukraińcy, Rosjanie, no wszystko porozwalane, wszystko zniszczone.

10
00:01:35,467 --> 00:01:46,032
W kąt potem rzucili mnie tam. I kazali czekać, jak się skończy to wydawanie tego jedzenia, kolacji.

11
00:01:46,033 --> 00:01:56,399
Przyszedł blokowy, spytał się co jest, położyli mnie na taki stołek specjalny, ręce trzeba było mieć przywiązane.

12
00:01:56,400 --> 00:02:15,466
I tam była taka od stołka noga, o gruba. I dopiero portki i bicie. I trzeba było liczyć. Ja nie wiem, do iluś się doliczyli.

13
00:02:15,467 --> 00:02:23,899
Ale mnie później koledzy mówili, że do dwudziestu doliczyłem, a oni jeszcze dalej liczyli. I myślałem, że to koniec.

14
00:02:23,900 --> 00:02:38,432
Jeszcze byłem w miarę jakiś taki półprzytomny. I przyszedł jakiś ss-man, na ten blok, czy szrajbsztube, już takie jakieś tam.

15
00:02:38,433 --> 00:02:46,499
To go pamiętam, był strasznie wysoki, taki potężny mężczyzna. I znów się spytał, co jest, jak co to się dzieje.

16
00:02:46,500 --> 00:02:55,399
No i uśmiech i następne bicie, dalej, to już bez liczenia, bez niczego. Straciłem przytomność.

17
00:02:55,400 --> 00:03:13,766
Chłopaki no z bloku zanieśli mnie na tą pryczę, półprzytomnego, bez jedzenia, bez niczego, posiniaczony no zbity. No w ogóle bez tego.

18
00:03:13,767 --> 00:03:29,999
Jakoś tą noc przeżyłem, miałem koło siebie kolegę, to też Janek Jakubowski, w mojej drużynie, z plutonu, to on się tak zaczął mną opiekować.

19
00:03:30,000 --> 00:03:42,166
I na drugi dzień apel. Ja w ogóle wstać nie mogę po tym biciu. Jak bym został, to by mnie zakatowali już, to już bym nie przeżył.

20
00:03:42,167 --> 00:03:52,232
Nie wiem jak jaka siła, jak ci koledzy mnie wyprowadzili mnie na ten plac apelowy zaprowadzili do tej fabryki.

21
00:03:52,233 --> 00:04:02,632
Jakoś tam jeden dzień wytrzymałem i drugi dzień wytrzymałem. I dosłownie, ja już tak cierpiałem, takie bóle.

22
00:04:02,633 --> 00:04:12,766
Mówię, samobójstwo, koniec życia. A druty były blisko. Tam zaraz z tyłu były druty pod pod napięciem.

23
00:04:12,767 --> 00:04:35,366
Naprawdę, ja już chciałem życie sobie odebrać. Ale, jakaś siła, jakieś coś i mnie się wydaje, że to ta wiara katolicka jakoś mnie uratowała, i musisz żyć.

24
00:04:35,367 --> 00:04:49,832
A jeszcze jednej rzeczy nie powiedziałem, że ten codzienna codzienny prawda tryb życia, co ja robiłem.

25
00:04:49,833 --> 00:05:04,632
No byłem młody chłopak, widziałem, że ja się ciągle myłem zimną wodą. I to mnie tak fizycznie jakoś i to tak do gołego,

26
00:05:04,633 --> 00:05:18,899
a ręczników nie mieliśmy żadnych, tylko była ta koszula, którą się wytrzeć. No i jakoś, taka druga taka, to też muszę powiedzieć,

27
00:05:18,900 --> 00:05:28,766
bo dla mnie przynajmniej bardzo ważne, może o tym się nie mówi, że druga pod takim względem psychicznym.

28
00:05:28,767 --> 00:05:39,599
Często się modliłem, modliłem się, odmawiając różaniec. Nie wiem, czy Państwo wiedzą, co to jest różaniec.

29
00:05:39,600 --> 00:05:49,866
A za te paciorki to były palce, 10 palcy. I to też twierdzę dzisiaj po tylu latach, że

30
00:05:49,867 --> 00:05:59,699
ta, to moje zachowanie, postępowanie jakoś dawało mi siłę, jakoś przetrwania.

31
00:05:59,700 --> 00:06:12,999
No bo mówię, człowiek już jest niewolnik, już nie ma nazwiska, nie ma imienia, jest numer. Ja sobie tak nieraz, pamiętam.

32
00:06:13,000 --> 00:06:20,366
Kiedyś tak w niedzielę, bo w niedzielę i święta nie pracowaliśmy. Mówię ci, czy ja się urodziłem, żeby zostać niewolnikiem?

33
00:06:20,367 --> 00:06:27,966
Takie sobie zadałem pytanie. Ale mówię nie, może nie. Ty jesteś człowiek, jeszcze się zmieni.

34
00:06:27,967 --> 00:06:37,466
Ja nie wiem skąd, ale były tutaj takie przecieki, dzisiaj nie umiem odtworzyć, że jednak poprzez tego Austriaka,

35
00:06:37,467 --> 00:06:48,332
że jednak ten, że Niemcy przegrywają, że przegrają tą wojnę. To też dla mnie była taka jakaś otucha, żeby żeby się nie dać.

36
00:06:48,333 --> 00:06:59,699
I taką nadrzędną sprawą tego codziennego życia to żeby było, żeby przetrwać, żeby się nie dać załamać.

37
00:06:59,700 --> 00:07:07,566
Tu kiedyś jeszcze dzisiaj patrzyłem w którymś miejscu, taki kawałeczek chleba znalazłem, w piachu, taki utytłany.

38
00:07:07,567 --> 00:07:15,366
Wyczyściłem go i zjadłem i byłem szczęśliwy. No więc to znów takie zdarzenie.

39
00:07:15,367 --> 00:07:30,399
Chciałem też opowiedzieć jeszcze o innym takim wydarzeniu, o którym się w zasadzie, przepraszam, nie mówi, ale ono istniało.

40
00:07:30,400 --> 00:07:39,532
Bo ja kiedyś pierwszy raz gadałem wśród swoich po wojnie, czy za papierosa można przespać noc. To taka abstrakcja pytania.

41
00:07:39,533 --> 00:07:49,799
Bo myśmy nie wiedzieli o co chodzi. A tu o to chodziło. Że my co i raz byliśmy sprawdzani, czy mamy wszy, Lauese.

42
00:07:49,800 --> 00:08:02,299
Każdy miał wszy. Każdy miał wszy. Ale jak zobaczył, to trzeba było spodnie opuścić, zobaczył, zapisał numer, ten cymerdinsta właśnie Ukrainiec.

43
00:08:02,300 --> 00:08:09,866
I prowadził tutaj do tej, myśmy to nazywali bania, tak, z ruskiego. Tu co gdzie jest teraz ta wystawa.

44
00:08:09,867 --> 00:08:20,632
I teraz wracając do tego papierosa. Przekupstwo. Ja dwa razy byłem na tej nocy nocą, to opowiem.

45
00:08:20,633 --> 00:08:32,132
To jest coś coś koszmarnego było. Kapo był Czechem. I jak się dało temu cymerdinście papierosa, to już skreślił z tej listy

46
00:08:32,133 --> 00:08:39,932
i nie musiało się iść później do tej łaźni do tej łaźni, do tej odwszalni.  No to też taki ewenement z życia,

47
00:08:39,933 --> 00:08:51,332
które dla przeciętnego człowieka jest mało znane i w ogóle nie wiem nawet czy przekonywujące. Ale tak było.

48
00:08:51,333 --> 00:09:03,199
Teraz jak ta noc wyglądała w tej łaźni. Trzeba było się rozebrać, zdjąć zdjąć pasiaki, numer żeby na wierzchu był,

49
00:09:03,200 --> 00:09:12,466
buty w środek, nogawki i rękawy to wszystko powiązać, to oddawało się do tej do tej pary do tej właśnie bani.

50
00:09:12,467 --> 00:09:25,566
Tam takie było, to tam z boku takie wejście było. I do tej łaźni. Puszczali wodę, tam ładnie kafelki były, wszystko,

51
00:09:25,567 --> 00:09:38,999
nawet drewniane takie te trepy. Raz zimna, raz ciepła woda. No to jeszcze jakoś tam. Ale najgorsza rzecz słuchajcie.

52
00:09:39,000 --> 00:09:51,699
Zima, no para jest w tym, otwieranie okna, a my jesteśmy mokrzy i nadzy. I to nie trwało pięć minut. To trwało długo.

53
00:09:51,700 --> 00:10:02,799
I czekaliśmy, jak po kolei będą oddawać te te nasze ubrania. I teraz znów, kto pierwszy się dostał,

54
00:10:02,800 --> 00:10:09,499
to jeszcze się zdążył położyć na tych drewnianych kratkach, czyli nie na tych mokrych kafelkach.

55
00:10:09,500 --> 00:10:19,199
A reszta już się kładła na te mokre kafelki tej tej tej łaźni. No to była tragedia.

56
00:10:19,200 --> 00:10:33,666
I teraz piąta rano, niespana noc, mokry, zimny, wymarznięty, do bloku i plac apelowy, na apel i do fabryki.

57
00:10:33,667 --> 00:10:43,199
Dlatego mówię, przeżyć było taką noc, ja dwie takie noce przeżyłem. Później to już się tymi papierosami wykupywałem.

58
00:10:43,200 --> 00:10:53,999
Następstwo było, że wróciłem do Polski z gruźlicą i z taką dziurą tu w płucu. To było następstwo.

59
00:10:54,000 --> 00:10:57,399
IV: Co można było zrobić, żeby dostać te papierosy?

60
00:10:57,400 --> 00:10:58,366
RD: Słucham?

61
00:10:58,367 --> 00:10:59,932
IV: Co można było zrobić, żeby dostać te papierosy?

62
00:10:59,933 --> 00:11:12,799
RD: Dawali, to był taki przydział. Nieraz dawali prymkę, taką. Nieraz dawali takie żółte takie fitki, jaką wartość, to można było.

63
00:11:12,800 --> 00:11:20,132
Znów taka ciekawostka, nie wiem, czy ktoś tu mówił, że przy kuchni, jak te schody teraz prowadzą do domów,

64
00:11:20,133 --> 00:11:28,432
one były szersze, to był tam taki plac, i myśmy to nazywali bazarem. I tam się chodziło, zamieniało, wymieniało.

65
00:11:28,433 --> 00:11:40,399
I takie powszechne słowo w obozie, tylko jedno istniało, "coś zorganizował", to znaczy coś zamienię coś dostanę, no takie.

66
00:11:40,400 --> 00:11:51,132
Coś zorganizował. To też takie wydarzenie. Jeszcze takie jedno teraz mi się przypomniało wydarzenie właśnie z tą organizacją.

67
00:11:51,133 --> 00:11:58,299
Nie pamiętam, jak to było, zorganizowałem pajdkę chleba, takie ponad, już nie wiem, czy za papierosy, czy za..

68
00:11:58,300 --> 00:12:05,032
Nie już nie pamiętam, ale miałem ją. I słuchajcie, taki szczęśliwy byłem, ja mówię, ja rano będę miał pajdkę chleba.

69
00:12:05,033 --> 00:12:12,866
A tu nic nie dawali przez ten (???). Boże kochany, budzę się. A mieliśmy zamiast poduszki,

70
00:12:12,867 --> 00:12:20,899
to się zwijało te ubrania, te buty i to była poduszka pod głowę. Rozbebrane wszystko i pajdki chleba nie ma.

71
00:12:20,900 --> 00:12:31,032
Słuchajcie, jakie to jest przeżycie dla takiego człowieka. No to jest, to nie ma na to ceny określenia.

72
00:12:31,033 --> 00:12:42,799
Jak się taki zawód, że ktoś ci ukradł, przeżywa. No to też takie prawda było to wydarzenie.

73
00:12:42,800 --> 00:12:50,699
Znów taka mi się przypomniała pa, nie wiem czy ktoś, ale to mało kto wiedział o tym.

74
00:12:50,700 --> 00:13:10,966
Już pod koniec tej ewakuacji, która 23. kwietnia była, już były wywieszone białe flagi, i chyba za na dzień, czy tego samego dnia, Niemcy uciekli.

75
00:13:10,967 --> 00:13:19,566
Bo to już było słychać strzały armatnie, tu już ten front się zbliżał. I chyba na drugi dzień ten front się nie zbliżył,

76
00:13:19,567 --> 00:13:31,332
gdzieś tam poszedł dalej, Niemcy wrócili, bardzo ważna sprawa na teren obozu, ale jeszcze nie było ewakuacji tego dnia.

77
00:13:31,333 --> 00:13:43,099
I wyciągnęli nas kilku z tego naszego bloku młodzieżowego, zaprowadzili gdzieś tam, brać łopaty i takie te tragi,

78
00:13:43,100 --> 00:13:51,232
myśmy to nazywali, takie drewniane nosiłki. I zaprowadzili nas słuchaj Pani po lewej stronie takie były działki,

79
00:13:51,233 --> 00:13:56,232
takie taki ogródek, ogród taki duży te, oni tam uprawiali coś tam tego i tak.

80
00:13:56,233 --> 00:14:01,099
To po lewej stronie, gdzie tu jest teraz ten sklepik jest ten mniej więcej. Ja to teraz tak odtwarzam.

81
00:14:01,100 --> 00:14:13,966
I kazali nam kopać ziemię. No i znów konsternacja, po co kopać. Ale żeśmy szybko sie uspokoili, bo okazało się,

82
00:14:13,967 --> 00:14:22,732
że oni tylko płytko kazali kopać, na jeden szpadel na drugi, no dalej dalej. Wykopaliśmy osiem skrzyń drewnianych,

83
00:14:22,733 --> 00:14:31,766
takich ja wiem, z metr na półtora, osiem, pamiętam jak dziś, osiem. I jeden z kolegów, to nie ja,

84
00:14:31,767 --> 00:14:41,366
jeden z kolegów podważył wieko tej tej skrzyni, wysunęła się taka zegarka taki łańcuszek, gruby taki pamię.

85
00:14:41,367 --> 00:14:50,599
Czyli te wszystkie kosztowności, które do depozytu nam prawda zabierali, no to właśnie w tych skrzyniach.

86
00:14:50,600 --> 00:15:01,732
Oni to kazali tam zanieść do tej do tego murowanego budynku i nasza.. dali nam po kawałku chleba. No i to też ewenement.

87
00:15:01,733 --> 00:15:10,066
Znów takie wydarzenie, o którym też trzeba powiedzieć, bo to już taka taka dobroć ludzka wyszła.

88
00:15:10,067 --> 00:15:20,566
Ci starsi więźniowie, ja się urodziłem 06-go października. U Niemców nie ma imienin, tylko są tak geburtstag, tak?, imien, urodziny.

89
00:15:20,567 --> 00:15:27,099
Idź powiedz, że masz na szrajbsztubę, że dziś jest twoje geburtstag, dostaniesz miskę zupy.

90
00:15:27,100 --> 00:15:36,432
Ja się tak, nic no trochę no stary jak, ale jak: iść, nie iść? Ale poszedłem. I powiedziałem, swój numer podałem.

91
00:15:36,433 --> 00:15:46,499
Że to dzisiaj mój geburtstag, i rzeczywiście dostałem litr zupy. No więc też takie prawda.

92
00:15:46,500 --> 00:15:47,966
IV: A te skrzynki, kto zabrał te skrzynki?

93
00:15:47,967 --> 00:15:56,532
RD: No Niemcy, a wojskowi to zabrali, myśmy to odnieśli tu do tego tego murowanego gdzieś tam budynku, który dziś stoi tutaj.

94
00:15:56,533 --> 00:16:03,699
Tam żeśmy to odnieśli i tam zaprowadzili nas z powrotem na blok no i już dalej co się działo, to ja nie wiem.

95
00:16:03,700 --> 00:16:13,832
Ale to tak było. To jest fakt prawdziwy. No i tak się zbliżał ten dzień ewakuacji.

96
00:16:13,833 --> 00:16:25,266
IV: Czy może jeszcze króciutko, jakie były stosunki między więźniami, między sobą, jaka była sytuacja, czy była były jakieś oznaki solidarności?

97
00:16:25,267 --> 00:16:38,999
RD: Jeżeli Pani o to pyta, to nie było, znaczy, to była narodowość różnoraka.

98
00:16:39,000 --> 00:16:49,866
Bo tam byli i Słowacy, i Polacy i Węgrzy, I Czechosłowacy, i tam jeszcze a ten Italiano, różni byli.

99
00:16:49,867 --> 00:17:01,399
No więc, ja na przykład jak to co ja pamiętam, to się tak przyjaźniłem z tym swoim kolegą, znaczy my się tak razem trzymali.

100
00:17:01,400 --> 00:17:10,266
Byliśmy przydzieleni razem na ten abteilung 2, i wzajemna jakaś taka pomoc, żeby egzystować.

101
00:17:10,267 --> 00:17:22,132
Znaczy, no były takie spokojne dni, nie było jakich takich protagonizmów międzynarodowych, nie.

102
00:17:22,133 --> 00:17:30,832
No były różne takie wydarzenia, ale takie między między jedną a drugą osobą. I taki przykład:

103
00:17:30,833 --> 00:17:41,699
Ja sobie zorganizowałem taki taką czapkę wełnianą, tutaj tylko odkryte, a przecież w tych drewniakach do tej fabryki się szło,

104
00:17:41,700 --> 00:17:48,432
to ten śnieg nieraz i dlatego, no to okropne, nie wiem, jak ja to zorganizowałem, miałem.

105
00:17:48,433 --> 00:17:59,166
Rozmawiał z Ukraińcem, stoimy, czekamy na ten apel. Stoimy między tymi pryczami, leży ten ta moja nakrycie głowy.

106
00:17:59,167 --> 00:18:10,799
Ja się nachyliłem, podnoszę się, już nie ma, nie ma, no co pofrunęło? I tak o t tak, kuda? "Ja nie znaju, ja nie znaju".

107
00:18:10,800 --> 00:18:19,166
No ponieważ nie mogę powiedzieć, że nie jestem agresywny, jestem, no,

108
00:18:19,167 --> 00:18:31,466
złapałem go za te klapy jak go tak trąchnąłem o ten ten o tą pryczę, już zdążył schować pod koc, tą moją tą.

109
00:18:31,467 --> 00:18:40,566
Takie takie były wydarzenia prawda, jakieś ten. Więc z takich tych jakiś większych gremialnych, to nie, nie było.

110
00:18:40,567 --> 00:18:52,832
Tam była chęć przeżycia. Tam każdy patrzył, żeby przeżyć. I na przykład znów: ten mój kolega,

111
00:18:52,833 --> 00:19:01,666
ten Janek Jakubowski miał rodzinę w Kórniku, pod Poznaniem. Bo najdłużej te paczki, te baliczki dostawali Czesi.

112
00:19:01,667 --> 00:19:09,099
A ten Janek, ten mój kolega, taki szczupły, taki załamany, no można powiedzieć, że dzięki mnie on żyje,

113
00:19:09,100 --> 00:19:17,799
mówi, że ma rodzinę w tym Kórniku. Ja się tam jakoś dowiedziałem, że jak się wyśle jakiś tam list,

114
00:19:17,800 --> 00:19:25,466
napisze się odpowiednie słowa, to niewątpliwe, że ta rodzina przyśle i Niemcy oddawali, oddawali.

115
00:19:25,467 --> 00:19:33,799
I rzeczywiśce, on mi dał tylko adres tej rodziny, ja tam poszedłem do tych starszych więźniów, którzy znali niemiecki,

116
00:19:33,800 --> 00:19:44,132
napisaliśmy, po tygodniu jest paczka. Za trzy dni już druga paczka. Więc poruszenie, to kurczaki tam dostał,

117
00:19:44,133 --> 00:19:57,266
jakieś ciasta tam, papierosy, no ekstra różne rzeczy. No to jego tam już pozycja urosła, bo tam zaczął trochę częstować,

118
00:19:57,267 --> 00:20:09,166
no mnie tam też tam coś tam przekazał po troszeczku. Także też taka okoliczność powodowała, że ty stałeś się kimś, bo coś miałeś.

119
00:20:09,167 --> 00:20:20,699
Inne takie wydarzenia, taki z Krakowa był taki, Roman Kobyra się nazywał. On był na trzecim bloku, też pracowaliśmy na tym abteilung 2.

120
00:20:20,700 --> 00:20:31,299
Ale on siedział już kilka lat tutaj w tym obozie. I oni mieli swoje jakieś układy, to często, gęsto miał kartofle surowe.

121
00:20:31,300 --> 00:20:38,966
No to jak wracaliśmy z tej pracy, to mnie kazał przychodzić po rozdaniu tych naszych prawda kolacji do siebie.

122
00:20:38,967 --> 00:20:52,932
Ja obierałem te kartofle, taki nożyk mi dał, zrobił taką tarkę, wiesz z czego, tarło się te kartofle i smażyło się wiecie na czym?

123
00:20:52,933 --> 00:21:00,599
Na smarze, biały smar do samolotów. To tak wygląda jak smalec. Ja mówię ten, Roman, co to jest?

124
00:21:00,600 --> 00:21:06,899
Smaż, to jest smalec, a to myśmy był smar do samolotów. Ale słuchajcie, jaki ten głód.

125
00:21:06,900 --> 00:21:16,066
A na te obierki to Rosjanie czekali, ci inni więźniowie, żeby im przekaza, oni się bili o to nawet, który żeby dostał te obierki.

126
00:21:16,067 --> 00:21:25,932
Więc znów taki fragment jakiegoś prawda jakiegoś takiego momentu życiowego. No nie wiem co tam jeszcze.

127
00:21:25,933 --> 00:21:29,532
IV: Czy o higienie na przykład w obozie?

128
00:21:29,533 --> 00:21:39,199
RD: No więc tak jak powiedziałem, to ta higiena. To nie wszyscy, to mało kto. Ja rzeczywiście dbałem o tą higienę.

129
00:21:39,200 --> 00:21:52,699
Bo myśmy nie mieli ręczników, nic. Ja codziennie myłem się zimną wodą, tak to to uważałem  jako taka też, pomagało mi być

130
00:21:52,700 --> 00:21:59,566
takim w miarę takim prężnym, no była ta ubikacja, no. No wszy, ta odwszalnia.

131
00:21:59,567 --> 00:22:08,232
O higienie to nie ma, te łóżka to były prycze przecież, myśmy w dwóch spali na tej pryczy. Siano jakieś takie położone, coś tam.

132
00:22:08,233 --> 00:22:21,532
Jakieś przykrycia taki siennik i koce dwa. I to cała była higiena, poduszka to były pasiaki i buty, no to była, to była higiena.

133
00:22:21,533 --> 00:22:33,666
IV: Ma Pan komórkę ze sobą?

134
00:22:33,667 --> 00:22:37,599
RD: Mam. Co?

135
00:22:37,600 --> 00:22:39,632
IV: Wyłączyć ją trzeba.

136
00:22:39,633 --> 00:22:47,166
RD: No więc jeżeli chodzi o tą hierarchię Pani pyta. No na tyle co ja tam miałem jakieś rozeznanie, to dla mnie to co to był.

137
00:22:47,167 --> 00:22:58,799
Blokowy to był pierwsza osoba była na bloku, druga osoba to był szrajber, to był Czech zresztą, to był szrajber.

138
00:22:58,800 --> 00:23:09,832
Więc trzecia grupa, już taka większa, to byli ci tak zwani cymerdinści, którzy nie chodzili nigdzie pracować, oni zostawali na terenie bloku.

139
00:23:09,833 --> 00:23:16,799
No tam trochę sprzątali, trochę tam  inne jakieś porządki robili, byli tam do rozdawania tego wieczorem jedzenia.

140
00:23:16,800 --> 00:23:29,899
To ta hierarchia była taka trzy: blokowi, szrajber, i ci cymerdinści. A reszta, no to Heftlinge, więźniowie tacy. Także innej hierarchii to ja.

141
00:23:29,900 --> 00:23:38,699
Nie było też jakiejś takiej przemocy, że ktoś tam jakaś grupa była siln.. Tego nie dawało się jakoś odczuć.

142
00:23:38,700 --> 00:23:49,032
No i ja miałem ten wypadek z tym z tym chlebem, z tym, strasznym pobiciem, no to jest. No to mi się jakoś przydarzyło.

143
00:23:49,033 --> 00:24:02,099
Więc to na ten temat więcej nie bardzo mogę powiedzieć. Mogę tylko dalej zacząć, że no zbliżał się ten kwiecień i ta ewakuacja.

144
00:24:02,100 --> 00:24:12,899
No więc ponieważ ten blok był tu najbliżej tego wyjścia, to ten nasz blok młodzieżowy w pierwszej grupie ewakuowali.

145
00:24:12,900 --> 00:24:27,632
No to pamiętam, że w tym wyjściu, to tak dali nam po pajdce chleba, po kawałeczku margaryny, i w przejściu leżała sterta duża zboża.

146
00:24:27,633 --> 00:24:43,966
I kto idąc ile tam mógł złapać w czapkę, w tą miskę tego zboża, kto chciał, no to to był nasz taki ekwipunek na ten marsz.

147
00:24:43,967 --> 00:24:50,132
Wychodząc myśmy nie wiedzieli w obstawie tej wojskowej, prawda, co jeszcze tylko mogę powiedzieć,

148
00:24:50,133 --> 00:25:00,566
że w tej obstawie wojskowej byli byli więźniowie w mundurach wojskowych. Iluś było, bo ja ich rozpoznawałem przecież.

149
00:25:00,567 --> 00:25:01,432
IV: Jakiej narodowości byli?

150
00:25:01,433 --> 00:25:14,032
RD: Niemców, Niemcy, narodowość niemiecka. A oni jakoś wybrani, wyselekcjonowani, oni też nas prowadzili. Też nas prowadzili, też taki.

151
00:25:14,033 --> 00:25:36,599
Jak to było 20-go kwietnia, no szliśmy cały dzień, noclegi wszystkie do Dachau, szliśmy siedem dni, bo wyszliśmy 20-go, a doszliśmy 27-go kwietnia.

152
00:25:36,600 --> 00:25:49,699
Spaliśmy na ziemi, mokrej. Pierwsza noc to znów tragedia, bo człowiek całą noc przecież tą, przecież ponad 30 kilometrów się szło,

153
00:25:49,700 --> 00:25:56,899
Bo to jest ponad 200 kilometrów, niecałe 250 kilometrów, z tego co dzisiaj wiem. To myśmy trzydzieści parę kilometrów dziennie.

154
00:25:56,900 --> 00:26:11,332
Jak się padło na tą ziemię, to się usypiało ze zmęczenia. A rano biało. Taki szron, bo to przymrozki takie jeszcze były tutaj na tym terenie.

155
00:26:11,333 --> 00:26:26,666
Trzeba było wstawać, "raus raus" i znów na drogę, i do przodu. No to droga była też dla mnie, ja ją sobie nazwałem.

156
00:26:26,667 --> 00:26:35,266
Ogólnie mówili, że to był marsz śmierci, bo prawdopodobnie połowa nie doszła. Na czym to polegało?

157
00:26:35,267 --> 00:26:46,332
Nie miałeś siły, przewracałeś się, podchodził, strzelał, i dalej iść. Sceny były najróżniejsze w tej w tej w tej drodze.

158
00:26:46,333 --> 00:26:55,932
Ja jeszcze miałem ten kłopot z tym kolegą, bo taki był załamany ten Janek, i ja go na siłę, ile mogłem, to go jakoś tam podtrzymywałem,

159
00:26:55,933 --> 00:27:00,766
i fizycznie i psychicznie na duchu, żeby jakoś przeszedł.

160
00:27:00,767 --> 00:27:16,999
Widziałem taką, która mnie utkwiła do dziś. Ja to widzę. Jeden z takich tych ss-manów był taki młody, tam ze dwadzieścia parę lat, trzydzieści lat, tak mniej więcej.

161
00:27:17,000 --> 00:27:29,699
Miał mały pistolet, nie miał karabinu, bo to był oficer. I młody Czech klęczał w rowie, pamiętam po lewej stronie, i tak te ręce i woła "maminka, maminka".

162
00:27:29,700 --> 00:27:47,699
To i teraz Niemiec podszedł i strzelił dwa razy w głowę. I ta widzę jak krew mu poszła tak {zeigt} od głowy. To jest coś niesamowitego. Przewrócił się i skonał.

163
00:27:47,700 --> 00:28:03,032
No to była taka jedna z najstraszniejszych scen, którą prawda widziałem. Oni tam jeszcze nam dali chyba raz kawałek chleba, raz dali trzy kartofle takie gotowane w mundurach.

164
00:28:03,033 --> 00:28:15,166
No i w dzień wejścia do Dachau i to wtedy tam się..  Ja nie wiedziałem, że to Dachau, że to już do tego Dachau, ten obóz.

165
00:28:15,167 --> 00:28:34,166
I dali nam po bochenku chleba. I znów chciałem przytoczyć tą ludzką dobroć. No to była dla mnie wiesz, to była jedna z największych tragedii mojego życia, ta droga krzyżowa.

166
00:28:34,167 --> 00:28:49,999
Ale co się okazało. W jednym miasteczku, bo wyjść z szeregu, to od razu strzelał. No ponieważ jak ja powiedziałem, zawsze byłem jakiś jakiś prężny, zdecydowany.

167
00:28:50,000 --> 00:29:00,666
Kobieta stoi przy budynku blisko, to wąskie uliczki, trzyma talerz, to takie nasze jakby naleśniki, takie bliny i chce to dać, ale się boi.

168
00:29:00,667 --> 00:29:12,866
Ja się rozejrzałem do przodu do tyłu, czy któryś z tych ss-manów nie widzi, wyskoczyłem, złapałem te naleśniki i z powrotem do do szeregu.

169
00:29:12,867 --> 00:29:22,566
Teraz śmieję się, ale to świadczy, że kobieta miała serce, widziała to nasze, naszą tragedię tego marszu tych.

170
00:29:22,567 --> 00:29:28,199
Bo przecież też wyglądaliśmy niezachęcająco, prawda? To jeden przypadek.

171
00:29:28,200 --> 00:29:38,332
Drugi przypadek, na drugi dzień czy za dwa dni, już tam nie pamiętam, stał taki młody chłopiec, ja wiem, siedem lat, osiem lat i trzymał jajko.

172
00:29:38,333 --> 00:29:53,066
I znów, widziałem, że chce dać. Ale znów się bał. Ja się znów rozejrzałem, wyskoczyłem z tego szeregu, i złapałem to jajko, surowe to jajko było.

173
00:29:53,067 --> 00:30:05,832
No to z Jankiem żeśmy tak sobie roz tego, to też taka. Ale to już świadczy. Bo ja też starałem bo ja też starałem się wyłupić w tej całej tej tragedii jakieś takie dobre czyny ludzkie.

174
00:30:05,833 --> 00:30:21,099
Następny przypadek z tego marszu. Niemcy część tych swoich plecaków, mieli taką taka fura, wóz taki i więźniowie to ciągnęli.

175
00:30:21,100 --> 00:30:31,432
A niektórzy dawali tym więźniom, żeby im nieśli te plecaki. Ja tak przypatrzyłem, i później dostawali za to wieczorem chleb.

176
00:30:31,433 --> 00:30:46,966
No to ja mówię, to ja spróbuję, odważny. No spróbowałem, ale później już my dalej szli. Ten plecak zaczął mnie do tyłu ciągnąć, ja nie dojdę, mówię i padnę z tym plecakiem.

177
00:30:46,967 --> 00:30:55,799
I podszedłem do tego wojskowego, to taki starszy był mężczyzna, ja mówię, że ja nie dam rady.

178
00:30:55,800 --> 00:31:07,666
Zaczął się śmiać, zatrzymał jakiegoś starszego więźnia, kazał mu wziąć ten plecak a mnie dał taką swoją małą taką torbę. Tak dosłownie.

179
00:31:07,667 --> 00:31:18,532
Do końca dnia ją niosłem. Pamiętam, jak dziś, dał mi kawałek chleba i słoniny. Czyli znów, to zdawało się, że on strzelał, nie.

180
00:31:18,533 --> 00:31:28,932
On mi dawał chleba kawałek i słoniny. Czyli świadczy, nie wszystko jest takie w ludziach straszne, tacy nie straszni są ludzie.

181
00:31:28,933 --> 00:31:38,499
Są wyjątki, którzy potrafią jakoś zrozumieć tą rzeczywistość, to taka taka dla mnie no zjawisko budujące.

182
00:31:38,500 --> 00:31:53,132
No doszliśmy do tego Dachau po dwóch dniach, a. Te obozy już wtedy, te obozy te baraki były już wtedy napełnione.

183
00:31:53,133 --> 00:32:04,799
To myśmy z tym Jankiem to pod na podłodze ale pod pryczą żeśmy się jakoś tak do połowy wsunęli, żeby no na czymś się położyć, żeby nie jeden na drugim.

184
00:32:04,800 --> 00:32:17,099
Tak było strasznie. I z tego co ja słyszałem, to podobno był rozkaz zlikwidowania, rozstrzelenia całego tego obozu.

185
00:32:17,100 --> 00:32:29,732
I jakieś tam kompania taka dowiedziała się o tym. Bo te komanda były na zewnątrz i oni nieplanowanie zajęli ten 29-go kwietnia ten obóz,

186
00:32:29,733 --> 00:32:37,432
bo to miało być w jakimś tam dalszym terminie. No to wyzwolili nas.

187
00:32:37,433 --> 00:32:48,699
Wieczorem jeszcze każdemu dali pamiętam po bochenku chleba i po puszce konserw. To była tragedia, dla nas tragedia.

188
00:32:48,700 --> 00:33:00,132
Wszyscy się na to rzuciliśmy, bo po tym głodzie, po tym wszystkim. No to rozwolnienie no to na tym bloku, to była tragedia, co tam się działo, to była jedna wielka ubikacja.

189
00:33:00,133 --> 00:33:21,832
I zgony. Padali ludzie. Jeszcze jak tam zaraz za dwa dni, to taki był nasyp, już nie nie żywe takie rozebrane trupy na kupę kładli na tym placu apelowym pośrodku.

190
00:33:21,833 --> 00:33:28,400
Więc bardzo dużo jeszcze po tym wyzwoleniu umarło właśnie z powodu...